Frappant: In mijn verslag over The Menu, de film die voelt als een theatervoorstelling, refereerde ik aan de Amerikaanse sekteleider Jim Jones. Enkele dagen later beleef ik in het Grand Theatre een voorstelling over deze man, zijn clan en het drama dat hij teweeg bracht.
Schok: het Grand Theatre heeft een nieuw terras. Keurige, typische terrastafeltjes en stoelen. Waar zijn de grote banken met de enorme kussens? Het meubilair wat het theater zo lekker stoer, knus en onderscheidend maakte van de rest van de Grote Markt? Foetsie.
De dag voor mijn bezoek krijg ik nog een extra mail van het Grand Theatre met een bericht welk bedoeld is als waarschuwing? Namelijk dat in de voorstelling expliciet machtsmisbruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag voorkomt. Meer aanmoediging heb ik niet nodig. Gelukkig heb ik al een kaartje, maar anders zou ik de nacht in een slaapzak voor de deur doorbrengen. Dat blijkt niet nodig: met mij zijn er een kleine dertig belangstellenden. Het is dan ook de laatste van een serie try-outs. De volgende dag is de première.
Een dramatische gebeurtenis uit de moderne geschiedenis wordt ten tonele gevoerd. Welke bij veel mensen een belletje doet rinkelen of nog op het netvlies staat. Omdat het een enorme schok heeft teweeggebracht en maandenlang voor voer in de mediaruiven en -troggen zorgde. Nic Bruckman deed het eerder met Bleeding Love: een stuk over de geruchtmakende Groningse HIV-zaak. Gebeurtenissen ook waarvan de afloop algemeen bekend is. Dat hoeft geen beletsel te zijn. Honderden stukken kan ik dromen en toch zijn er steeds weer versies en gezelschappen welke mij omver blazen. En nu dus De Tempel. Er zijn legio documentaires en films (met o.a. Leonardo di Caprio in de rol van Jones). Bruckman & Co lieten zich inspireren door interviews met overlevenden en duizenden uren audio-opnames. En vatten de koe gelijk bij de horens. De voorstelling begint met de onthutsende afloop: de collectieve zelfmoord. Hebben we dat maar gehad.
Hoe zat het ook alweer? We schrijven 1978. James Warren Jones (Jim, 1931-1978) is een Amerikaanse dominee. Hij start de kerk 'Peoples Temple' in Indianapolis. Na de verhuizing naar San Francisco ontpopt hij zich als een sekteleider met duizenden aanhangers en geniet zelfs grote waardering van politiek leiders. Maar er is ook veel kritiek over vermeend machtsmisbruik en sodomie. Jones en zijn volgelingen emigreren naar het oerwoud van Guyana en stichten de zelfvoorzienende commune 'Jonestown'.
Maar ook nu sijpelen er verontrustende berichten door naar de bewoonde wereld. Democratisch afgevaardigde Leo Ryan gaat met een club journalisten poolshoogte nemen. Zij overleven een aanslag in de commune, maar op het vliegveld worden zij alsnog ingehaald door sekteleden en vermoord. Jones roept al zijn volgelingen rondom zich en predikt dat het Guyaanse leger aanstaande is om hen allen te martelen en om te brengen. Hij stelt dat het tijd is om 'waardig te sterven'. Iedereen krijgt limonade met cyanide te drinken. Wie niet wil, wordt gedwongen om te drinken, krijgt een inspuiting met het dodelijke goedje of wordt geliquideerd. Bijna duizend mensen sterven waaronder ruim dertig procent kinderen. Slechts enkele tientallen weten het oerwoud te bereiken en zich daar te verbergen. Jones zelf wordt met een kogel in zijn hoofd aangetroffen.
MES en Bruckman stellen dat ook hier en nu grote groepen stuurloos raken. En zich vastklampen aan lieden die jou zien, jou snappen en van jou houden. En dat ook uitspreken en jou laten voelen. Je stapt op die avontuurlijke trein, in dat heerlijk warme bad. Maar hoever ga je?
Na de pittige opening maken we kennis met dominee Jones. Acteur Jip van den Dool kruipt in de huid van. Een snufje chauvinisme is hier op zijn plaats: Jip groeide op in Groningen, leerde en speelde bij De Noordelingen om zijn opleiding te vervolgen aan de Toneelacademie Maastricht. Jip is niet goed, Jip is fantastisch! Samen met Rochelle Deekman zet hij een uiterst overtuigend predikantenstel neer. Zalvend en flemend werft hij zijn volgelingen. Spelers die tussen het publiek zitten. Vaak gedaan, niet nieuw maar het werkt hier. We worden uitgedaagd onze wildvreemde buurman/vrouw te complimenteren en, een flinke stap verder, te huggen. Vaak geprobeerd, niet nieuw, maar het werkt hier. Het acteerwerk van iedereen is enorm goed, overtuigend en meeslepend. Ik heb moeite mijn impuls om op te springen en mij 'aan te melden' te beteugelen.
De spelers zijn ook muzikaal. Ze zingen spirituals, bespelen om beurten een jaren zeventig Hammondachtig klavier en de helft van de aanwezigen in het publiek blijkt een koor dat plots van zich laat horen. Geen primeur, wel verrassend en ook dit werkt hier. Dan komt de omslag. Alles wat tot nu toe heel goed heeft gewerkt, lijkt niet meer te werken. Het geheel stort als een kaartenhuis in elkaar, loopt binnen enkele minuten leeg als een opblaas-speeltoestel. En de vraag dringt zich op of dit een bewuste keuze is. De kracht van de betovering, de roes van een sekte is tenslotte ook niet eeuwigdurend, haarscheurtjes worden barsten, de fundamenten wankelen. De zalvende tonen maken plaats voor harde, scherpe woorden.
Het aandeel zang neemt toe. Veel wrange akkoorden. De kartonnen pilaren die eerst overtuigend een tempel suggereerden, worden door de spelers verplaatst in andere opstellingen waarvan de betekenis mij ontgaat. De zo zorgvuldig en overtuigend opgetuigde verhaallijn van de eerste helft maakt plaats voor incidenten. Alsof je snel door een film scrolt en af en toe een stukje bekijkt.
Er is blijkbaar stuivertje gewisseld: de domineesvrouw is in ongenade gevallen en vervangen door een nieuwe Eva Braun. Eerwaarde Jones is ook niet vies van een escapade met een man. Een vader verschijnt plots ten tonele (een dubbelrolletje in travestie) en tracht zijn wanhopig twijfelende dochter terug mee naar haar moeder te nemen en een volgelinge wordt gedwongen drek te eten uit een emmer. Dit zouden dan de momenten van expliciet machtsmisbruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn. Als bewonderaar van Pier Paolo Pasolini kan ik zijn film Salò of de 120 dagen van Sodom uit 1975 hartelijk aanbevelen. Daarmee vergeleken is dit rollenspel waarmee wij naar het einde kabbelen. Het échte drama wordt naar mijn smaak te omzichtig gepresenteerd. Alsof 'sensitivity watchers' een flinke vinger in de creatieve pap hebben gehad. Wat iets zegt over de vertrutting, verpreutsing en Me-Too-sering van deze tijd.
Na afloop en ook nu nog houdt de vraag mij bezig: is deze stijlbreuk een bewuste keuze? Ruim anderhalf uur op de speelvloer is meer een marathon, geen sprint. Gelukkig beklijven vooral het werkelijk briljante eerste gedeelte van de voorstelling en de fenomenale spelprestaties van alle acteurs. Alleen dat al maakt De Tempel tot een beleving welke je niet wil missen. Halleluja, Amen!
Makers
Tekst: Nic Bruckman
Regie: Thomas Schoots
Spel: Femke Brinksma, Rochelle Deekman, Daan van Dijsseldonk, Jip van den Dool, Tara Hetharia, Lindertje Mans
Compositie, geluidsontwerp: Marc Alberto
Scenografie: Beyond Space
Nog even dit
Onze artikelen zijn gratis en zullen nooit achter een betaalmuur verdwijnen. Voor theatermakers willen wij een onafhankelijk en levendig platform bieden: voor nu en in de toekomst. Donaties zorgen ervoor dat wij op lange termijn kunnen blijven investeren in het platform Theater050 en dat verhalen over theaterproducties belicht worden.
Betalen kan via onderstaande knop en je mag het bedrag zelf kiezen.
Bedankt voor je steun!
Kies het bedrag en doneer
'Als ik het niet doe, dan doet een ander het'
Ingrid de Vries
Verhalen
Dio van Velden
Verhalen
