"Wanneer zo'n dictatuur hier in dit land ooit huis zal houden
Wie moet ik dan gaan vrezen en wie kan ik nog vertrouwen
En zegt het dan nog wat, zoals ik nu de mensen ken
De protesteerders, zullen die dan ook hun stem verheffen
De verontrusten, zullen die dan ook het kwaad beseffen
Wat weet ik van degenen door wie ik omgeven ben
Wat weet ik van degenen door wie ik omgeven ben
Wie staat dan juichend langs de kant
En wie grijpt naar een wapen
De goeden en de kwaden
De bokken en de schapen"
Tekst: Jan Boerstoel
Aan dit schitterende en naar de keel grijpende lied, uitgevoerd door zowel Jasperina de Jong als Adèle Bloemendaal, moest ik denken toen ik de voorstelling De Joodse Raad van theatergezelschap Mugmet degoudentand beleefde. Een tropisch warme zondagmiddag. Op de Grote Markt was de mei-kermis in alle hevigheid losgebarsten en bij het Grand Theatre meldde zich een handjevol vastberaden theaterliefhebbers. We werden, zoals altijd daar, warm welkom geheten en vriendelijk verzocht op de eerste twee rijen plaats te nemen. Het zou een voorstelling worden ‘en petit comité’. Niks teveel gezegd: het nauwelijks twintig koppen tellende publiek werd gehaald doordat medewerkers van het theater aanschoven.
Mugmetdegoudentand werkte sinds 2018 met en aan het idee een voorstelling te maken over de Joodse Raad.
Een raad welke op initiatief (bevel) van de Duitse bezetter werd opgericht om de Joodse gemeenschap in Amsterdam en later in geheel Nederland te controleren en besturen. Er moesten lijsten worden opgesteld van alle Joden in Nederland en de raad werd een doorgeefluik. Informatie van de bezetter (in eerste instantie geboden en verboden en later oproepen om zich te melden voor transport naar werkkampen) moest aan de Joden worden doorgegeven, onder meer via het Joodsch Dagblad en het Polygoonjournaal. De Duitsers eisten informatie over de Joden in Nederland en hun woonadressen. Twee belangrijke mannen in de Joodse gemeenschap deelden het voorzitterschap van de raad: Abraham Asscher en David Cohen. De laatste speelt de hoofdrol in deze voorstelling.
Beide heren plaatsten zich voor een duivels dilemma. Welke informatie kon worden prijsgegeven aan de bezetter? Dagelijks moesten er zeshonderd Joden naar Westerbork worden getransporteerd en vervolgens naar kampen in ‘het oosten’. De Joodse Raad kon ervoor zorgen dat bepaalde mensen tijdelijk ‘gesperrt’ werden. Dus niet op transport hoefden. Wie kies je. Wie geef je zo’n stempel?
Kun je het deze mannen kwalijk nemen dat ze eerst aan hun familie denken. Hun vrienden en kennissen/ zakenrelaties. Wat zou u doen?
Uiteindelijk gaat in 1943 iedereen op transport. Ook de beide heren en hun families. Zowel Abraham als David overleven de bizarre omstandigheden in de diverse kampen en keren terug naar Nederland. Daar wacht hen langdurige strafprocessen wegens collaboratie.
"En dan hoe zal het gaan
Met wie mij lief zijn in de dagen
Zal mijn familie mij nog op visite durven vragen
Of liever maar niet thuis zijn als ik langs kom onverwachts
Zullen mijn beste vrienden mij, zo nodig wel verbergen
Of zullen zij me vragen zoveel niet van hen te vergen
Zal ik naast iemand nog wel hardop durven dromen 's nachts
Zal ik naast iemand nog wel hardop durven dromen 's nachts
Wie wordt van zijn bed gelicht en wie mag blijven slapen
De goeden en de kwaden
De bokken en de schapen"
Tekst: Jan Boerstoel
Een hoogzwangere Margo Verhoeven en Jurriaan van Seters zijn de spelers. Ook nu weer staan de acteurs bij binnenkomst al op de speelvloer. Begroeten ons en kwekken op een ontspannen manier wat met elkaar. Dan vangt de voorstelling aan. Beide wisselen moeiteloos van rol/personage. Van twee jonge mensen die zich verbijsterd afvragen hoe dit allemaal heeft kunnen gebeuren. Naar twee onderwijsassistenten die op een vriendelijke maar indringende wijze de feiten opsommen. Joden mogen geen duiven meer houden, Joden mogen niet meer in de parken komen, Joden moeten zichtbaar een gele ster gaan dragen, Joden moeten zich melden voor werkkampen. Naar David Cohen die worstelt met zijn positie en de onmogelijke, duivelse beslissingen welke hij moet nemen. Naar Hauptsturmfuhrer Aus der Funten.
David Cohen geraakt in een positie waarin hij moet beslissen over leven en een wisse dood.
Iemand de dood injagen is al een onverdraaglijke gedachte maar ook het redden van een leven is voor de ander een last die niemand kan dragen. Zijn dochter is verpleegkundige en werkt in het Joodse weeshuis tegenover de Hollandsche Schouwburg (het verzamelpunt van Joden die op transport gingen). Zij heeft vele Joodse kinderen weggesluisd en werd daarom geroemd. Maar ook zij nam dagelijks beslissingen. Over leven en een wisse dood. Welk kind wordt gered? De een schreeuwt of huilt snel: niet heel handig als je in een zak aardappels moet worden weg gesmokkeld. Die loenst, die heeft rood haar of een slecht gebit, anderen lijken niet al te schrander. Weg ermee. Hoeveel mogelijke Nobelprijswinnaars, sublieme artsen, sopranen en tenoren van wereldklasse, gepassioneerde stratenmakers en liefdevolle moeders zijn de dood ingestuurd… Wat zou u doen? Ook dochter Cohen wordt tot leven gewekt door Margo. Ze selecteert de kinderen. Extra aangrijpend gezien de dikke en verwachtingsvolle buik van de speelster.
"Wat weet ik trouwens van mezelf?
Ik durf niet eens voorspellen
Of ik dan zelf bereid zal zijn om mij teweer te stellen
Als daar gevangenisstraf op staat
Vernedering en pijn
Zal ik dan kunnen zwijgen als ik iets niet prijs wil geven
Zal ik dan kunnen sterven als ik graag wil blijven leven
Zal ik dan moed voldoende hebben om niet laf te zijn
Zal ik dan moed voldoende hebben om niet laf te zijn
Om niet laf te zijn
Wie zullen dan de jagers zijn en wie zijn dan de prooien
De bokken en de schapen
De levenden en de dooien"
Tekst: Jan Boerstoel
De Joodse Raad is een aangrijpende voorstelling. Een fragment Polygoonjournaal waarin Cohen maatregelen afkondigt en tegelijk gerust probeert te stellen, een enkele foto van slordig op een enorme hoop gegooide uitgemergelde lijken. Het blijft verbijsterend. Het is gebeurd en het gebeurt nog steeds. Maar de vraag welke steeds door mijn hoofd blijft spoken is: wat zou ik doen?
Spel: Margo Verhoeven en Jurriaan van Seters
Regie en dramaturgie: Lineke Rijxman
Tekst: Sarah Sluimer
Tekstbijdrage en script: Margo Verhoeven, Jurriaan van Seters en Lineke Rijxman
Naar een idee van: Joan Nederlof en Vincent Spee
Lied De bokken en de schapen
Bronvermelding: https://www.songteksten.nl/songteksten/1791/adele-bloemendaal/de-bokken-en-de-schapen.htm
Tekst: Jan Boerstoel
Muziek: Frans Ehlhart / uitvoering Adèle Bloemendaal (1980)
Oorspronkelijk uitgevoerd door Jasperina de Jong / compositie Harry Bannink (1979)
Nog even dit
Onze artikelen zijn gratis en zullen nooit achter een betaalmuur verdwijnen. Voor theatermakers willen wij een onafhankelijk en levendig platform bieden: voor nu en in de toekomst. Donaties zorgen ervoor dat wij op lange termijn kunnen blijven investeren in het platform Theater050 en dat verhalen over theaterproducties belicht worden.
Betalen kan via onderstaande knop en je mag het bedrag zelf kiezen.
Bedankt voor je steun!
Kies het bedrag en doneer
Dio van Velden
Verhalen
Dio van Velden
Verhalen
