Wie redt het klimaat? Wat is het scenario als niemand dat doet?

Ons klimaat verandert. Dat heeft grote gevolgen voor mens en milieu. Is er een veroorzaker aan te wijzen en wie moet de wereld gaan redden? De oliemaatschappijen, de consument of de politiek? In de Stadsschouwburg houden alle hoofdrolspelers uit het klimaatdebat een pleidooi. Daarmee wordt 'De zaak Shell' van Bureau Vergezicht een intrigerende voorstelling over verantwoordelijkheden én hoop.

Een bekentenis vooraf. Ik ben een 'boze Groninger' geworden. De jarenlange gaswinning door de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) heeft in onze provincie veel leed veroorzaakt. Over de gevolgen van de gaswinning maakte de Parlementaire Enquêtecommissie een rapport van 2000 (!) pagina's. (* 1) Waar het op neerkomt, is dat de belangen van de Groningers structureel zijn genegeerd bij de aardgaswinning. Met voor hen rampzalige gevolgen. (* 2)

In De zaak Shell draait het vooral om deze vraag: waarom is het zo moeilijk om veranderingen in gang te zetten? Groningen lijkt mij een zeer geschikte locatie om deze voorstelling uit te voeren. Hier dreunt de grond nog steeds na. In mei was er in Warffum een aardbeving met de kracht van 2.1. (* 3) Aangezien de NAM in 1947 werd opgericht door Shell en Esso (* 4), heeft Shell voor mij iets uit te leggen. Het zorgt er nu ook voor dat ik nu worstel met mijn woorden voor deze productie. Want wat heeft de wereld aan mijn boosheid?

Als ik de zaal binnenwandel en de spelers op het podium zie staan, klinkt Praise You van Fatboy Slim uit de speakers. Een slimme vondst. Zo'n lied maakt mokken onmogelijk. Als het nummer afgelopen is, nemen de makers het woord.

Iedere betrokkene uit het klimaatdebat houdt een pleidooi.

We gaan luisteren naar vijf monologen. Van Shell, consument, overheid, burger én de toekomstige generatie. Ze vertellen ons over hoe ze handelen en waarom. Tijdens de voorstelling bevinden alle sprekers zich op of naast de witte speelvloer. Boven hen hangt een lichtkrant. Die vertelt ons wie er aan het woord is. Afgezien van een paar stoelen is het podium nagenoeg leeg.

Naast de vijf monologen krijgen we ook het verhaal achter De zaak Shell te horen. De aanleiding was een omvangrijke en langdurige rechtszaak. Milieudefensie wilde Shell daarmee dwingen om hun bedrijfsvoering radicaal te veranderen. Makers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit volgen deze rechtszaak én het klimaatdebat al jaren op de voet. (* 5)

Niet alleen de makers handelen geraffineerd… Shell doet dat ook.

Nuyens en De Wit probeerden inzicht te krijgen in de werkwijze van Shell. Daarvoor moesten ze vindingrijk zijn. Ze kochten allebei één Shell-aandeel. Dat bood hen toegang tot de aandeelhoudersvergaderingen én het lopend buffet. Waar ze achter kwamen: Shell lijkt op alles voorbereid. Het bedrijf heeft zelfs een Scenario-afdeling.

Ja, een Scenario-afdeling. Hier werken de Shell-medewerkers alle mogelijke toekomstige gebeurtenissen uit. Al in 1998 schreef die afdeling over een klimaatzaak tegen het bedrijf! Ik ben er niet over uit of ik dat nu griezelig of geniaal moet vinden. Ik denk allebei.

"Ik wil het best doen, de klootzak spelen…" Met die woorden spreekt de CEO van Shell de Stadsschouwburg toe. Hij vindt het prima om als zondebok te worden bestempeld, maar… "Stopt de consument dan met goedkope vluchten of met het eten van vlees?" vraagt hij zich hardop af. Uiteindelijk tanken we toch onze auto's vol. De CEO zet zich af tegen andere oliemaatschappijen, zoals 'Exxon fucking Mobil' (zijn woorden). Zij investeren niet in duurzame energie, Shell doet dat wél. En bovendien: net als Milieudefensie maakt hij zich zorgen over klimaatverandering.

Als oplossing voor het klimaatvraagstuk pleit de CEO voor een juiste samenwerking. Tussen overheden, burgers en bedrijfsleven. Zijn betoog klinkt niet onredelijk; overtuigend bijna. Zelfs voor mensen zoals ik, die wantrouwend zijn geworden door de situatie in Groningen. Tot ik weer thuis ben. En het tot mij doordringt dat Esso – waarmee Shell dus samenwerkt in de NAM – een internationale merknaam is van Exxon Mobil Corporation. (* 6) Dus lijkt dat 'Exxon fucking Mobil' niet helemaal te kloppen. Toch ben ik als toehoorder vrij snel meegegaan in dit betoog. Dat is verontrustend. Knap gedaan.

Je neemt je voor om de juiste keuze te maken en komt thuis met iets heel anders…

Na het betoog van de CEO staat een gehaaste en vermoeide vrouw op het toneel. De consument. Zij laat weten dat het maken van verantwoorde beslissingen verrekt lastig is als je om acht uur 's avonds doodmoe in de supermarkt staat. De niet-duurzame opties worden je in de schoot geworpen. Zoals die keer dat ze naar de Mediamarkt ging voor een nieuwe printer. Een nieuw apparaat is immers goedkoper dan de oude repareren. In de Mediamarkt werd ze aangezet om iets totaal anders te kopen. Een trilplaat! Meteen had ze spijt van haar aankoop, want ze wist dat ze het nooit ging gebruiken.

Is het eerlijk om de oplossing voor het klimaatprobleem bij de consument neer te leggen? Nee. Maar van de overheid kunnen we ook niet dé oplossing verwachten, zo blijkt. Het woord is aan een overheidsmedewerkster. Zij is druk bezig om een heel systeem draaiende te houden, met al zijn burgers en belangen. Bovendien is de energietransitie een zeer complexe uitdaging. De politiek zoekt de oplossing aan de onderhandelingstafel.

Als toehoorder kan ik grotendeels meegaan in het pleidooi van de overheid, want het ís ook ingewikkeld. Toch klinkt het voor mij te gemakkelijk om alles aan 'een systeem' over te laten. Alsof alle besluitvorming buiten de overheid gaat. Bovendien kan 'het systeem' ook tegen je gaan werken, zoals bij de gaswinning. Mark Rutte zei vele malen sorry tegen Groningen (* 7). Sinds 17 juni dit jaar ligt er ein-de-lijk een motie om de gaswinning bij Warffum (ja, van die aardbeving) te stoppen. (* 8) Na ontzettend veel tijd, discussies en protesten. Persoonlijk vind ik het lastig om de overheid op dat gebied te vertrouwen.

'Je hebt elkaar nodig'

Over vertrouwen in de overheid gesproken… Daar kan de burger over meepraten. Als leraar maatschappijleer wil hij zijn leerlingen bij de politiek betrekken. Op zijn school verzet hij bergen om een excursie naar Den Haag mogelijk te maken. Naar het hart van de democratie! Als hij met zijn leerlingen uiteindelijk aankomt in Den Haag, vinden zijn leerlingen het saai. De politici lijken verweven met hun telefoon. Ondanks die mindere ervaring benadrukt de burger dat je altijd de samenleving nodig hebt. En dus ook de overheid. Daar blijft hij in geloven. Dat maakt zijn monoloog verfrissend.

Jaap Spijkers zagen we eerder als een charismatische CEO van Shell. Met dezelfde overtuiging kruipt hij in de rol van de leraar maatschappijleer. Ook Janneke Remmers speelt een dubbelrol. Haar rol als gehaaste consument is grappig, want wie is er níet voor een sluwe verkooptruc gevallen? Als ze haar losse haren vast maakt en een blazer aantrekt, verandert ze in een formele overheidsmedewerkster. Mooi om die contrasten te zien.

Neemt er iemand de verantwoordelijkheid?

Tot nu toe wijzen alle sprekers naar de andere partij. Daardoor gaat niemand daadwerkelijk het klimaatprobleem oplossen. Onze hoop is daarom gevestigd op de laatste monoloog; van de toekomstige generatie. Hier speelt Musia Mwankumi als enige geen rol. Zij brengt haar eigen verhaal. Dat indrukwekkend te noemen is. Het gaat over haar strijd voor het klimaat en een eerlijke wereld. Woede kan risicovol zijn, vertelt ze. Als vrouw loop je kans dat mensen je minder serieus nemen. Vooral als zwarte vrouw.

Door de makers is Musia Mwankumi gevraagd om de 'hoop' te vertegenwoordigen. Maar ze wil dat niet: de 'hoop' spelen. De aarde warmt op, er zijn klimaatvluchtelingen en dieren sterven uit. Ondertussen worden nieuwe pijpleidingen aangelegd. Er valt simpelweg geen hoop te verwachten.

Macht, klimaatverandering, verantwoordelijkheden… De Zaak Shell raakt grote en urgente onderwerpen. Toch hoef je niet moedeloos naar huis te gaan. De makers hebben namelijk speciaal voor het publiek een scenario samengesteld. Losjes gebaseerd op de Scenario-afdeling van Shell. Een lijst van dingen die we kunnen doen om niet overspoeld te raken. Verdieping zoeken, elkaar ontmoeten en je blijven uitspreken tegen onrecht bijvoorbeeld.

Die positiviteit en de kwaliteit van de monologen blijven hangen. Het is een verrijking dat de makers alle kanten van de klimaatzaak hebben belicht. Als 'boze Groninger' ben ik daarom toch vooral blij dat ik deze voorstelling heb gezien.