Noorderzon 2017 Noorderzon door de ogen van een festivalbezoeker, kaartjesverkoper en liftbediende

Het Noorderzon festival in Groningen is alweer afgelopen. Toch stuiter ik nog steeds een beetje na. Zoveel indrukken, zoveel mensen, zoveel geuren, zoveel moois, zoveel dingen die ik niet helemaal begrijp... Maar vooral: verwondering.

Dit jaar doe ik voor de allereerste keer vrijwilligerswerk op Noorderzon. Ik help mee met de kaartverkoop voor voorstellingen die zich afspelen in containers en andere kleinere ruimtes. Tijdens mijn allereerste 'dienst' word ik het plantsoen uitgestuurd om kaarten te verkopen voor een productie die plaatsvindt op een schip. Dat schip heet: De Verwondering. Dat kan geen toeval zijn.... Op een bankje verderop zie ik een ouder echtpaar zitten, zo sereen. De dag is donker begonnen, maar nu schijnt de zon op mijn gezicht. Het is alsof ik even op vakantie ben.

Later die avond... Ik spring op mijn fiets en sjees naar het Noorderplantsoen.

Ik lever mijn spullen in bij de Crew Office en ren naar de andere kant van het plantsoen; het gebied is groot. Bij de kassa vraag ik of er nog een kaartje is voor de voorstelling Dark Circus van Stereoptic. 'Nog eentje,' is het antwoord. Ook dat kan geen toeval zijn: ik koop het allerlaatste kaartje. Precies op tijd -mijn iPod vertelt mij dat ik nog één minuut over heb- zit ik op mijn plek en laat ik mij verwonderen door de duistere gebeurtenissen die zich in een getekend circus afspelen. Ik weet eigenlijk niet zo goed waarnaar ik moet kijken: naar het projectiescherm waarop het verhaal wordt getoond of naar de performers die live deze beelden laten ontstaan. Dark Circus bevat tragiek en humor. Het einde is nogal uitbundig -de zeur in mij vindt dat een tikkeltje té- maar het is in ieder geval een mooie ervaring.

De voorstellingen Cold Blood (Jaco van Dormael en Michèle Anne de Mey) en Backbone (Gravity & Other Myths) die ik een paar dagen later bekijk, zijn verbazingwekkend goed. Cold Blood bevat een zwaar thema: de dood. Toch weten de makers een bepaalde lichtvoetigheid aan te brengen; dat is knap. Aangezien alles live gebeurt, er razendsnel gefilmd moet worden met veel close-ups en talloze decor-stukken, lijkt mij dit een nachtmerrie voor de regie... Backbone bevat veel acrobatische hoogstandjes: dubbelgevouwen mensen, snelle acties, ingewikkeld gestapel met voorwerpen en personen... Drie mensen staan op elkaar en ach. Daar kan ook wel een vierde bovenop. De spelers doen voortdurend dingen die technisch en fysiek onmogelijk zijn voor een mens. Het lukt hen tóch. Bizar.

Wat overblijft, is de vraag: 'Waarom noemen mensen die in staat zijn om hun ruggen dubbel te laten klappen -alsof een lichaam geen botten bevat- deze voorstelling 'Backbone'?

Backbone en Cold Blood zijn grote producties: deze voorstellingen zijn dan ook te bewonderen in de allergrootste tent. De 'container-voorstellingen' waarvoor ik als Noorderzon-vrijwilliger de kaartverkoop doe, zijn kleinschaliger: hier mag je op gezette tijden aanschuiven en 'op is op'. Deze voorstellingen hebben hun eigen, unieke sfeer en als bezoeker heb je de kans om de makers van ontzettend dichtbij mee te maken.

Daarnaast bieden de containers veel variatie: verhuisdozen, een levende jukebox, mindreading, grensverleggend theater over vrouwelijke seksualiteit... Tof om voor dit alles kaartjes te mogen verkopen. Als de voorstellingen zijn uitverkocht, vier ik dat mee met de makers.

Mooi om te zien dat de meeste mensen oprecht blij reageren als ze een kaartje voor een container-voorstelling hebben bemachtigd.

"Wat fijn dat we toch nog kaartjes hebben voor vanavond," zegt een mevrouw tegen mij terwijl ze haar vriendin aanstoot: "We gaan dus echt theater zien." Ze glundert. Ik volg de bezoekers als zij de container instappen en observeer hoe zij daar later weer uitkomen. Ik ontdek uiteenlopende reacties: verbazing, verwarring, uitbundigheid, niet meer kunnen stoppen met lachen, ingetogenheid en verwondering. Een interessante cocktail van emoties.

Die verwarring en hoeveelheid aan emoties maak ik zelf ook mee. Onverwacht word ik door de organisatie van Noorderzon naar de Big Building gestuurd (een hoog gebouw vlak bij het hoofdstation) om als publieksbegeleider te werken bij een voorstelling van PeerGrouP. Een hoge functie, want ik mag bezoekers meenemen in de lift naar boven (en weer naar beneden als de voorstelling is afgelopen). De locatie -bovenop het dak- is magnifiek: boven ons wordt de lucht langzaam zwart. De stad Groningen ligt letterlijk aan onze voeten. Onder ons raast het verkeer en komen de treinen knersend in beweging.

Stukken land worden opgeofferd. Het water in een meer wordt gitzwart. De gevolgen zijn rampzalig voor de natuur. Wat is de link met Groningen?

De makers van PeerGrouP onderzoeken 'geluk', maar doen in Tsjechië een bizarre ontdekking. Complete gebieden zijn afgegraven om kolen te winnen: plaatsen waar mensen wonen, verdwijnen van de kaart. De omgeving raakt vervuild en dreigt onleefbaar te worden. Geen ramp volgens de beleidsmakers: de inwoners kunnen ergens anders wonen. Toch blijft het een onheilspellende gedachte dat de grond letterlijk onder je voeten verdwijnt. De vergelijking met de gaswinning in onze provincie dringt zich op: het Gronings erfgoed dreigt te verdwijnen terwijl de Nederlandse regering toekijkt en de aarde beeft. Dat is een sombere gedachte. Tegelijkertijd besef ik dat ik naar een voorstelling kijk die zorgvuldig is opgebouwd: muziek, verhaal, de stad in de avond als decor, de belichting, de techniek... Alles komt samen; dat zorgt ervoor dat ik met een lach op mijn gezicht het dak verlaat (zonder mijn taak te vergeten - groepen mensen naar beneden brengen met de lift).

Als het Noorderzon festival bijna ten einde is, bezoek ik de Machinefabriek voor For the sky not to fall (Lia Rodrigues). Braziliaanse dansers voeren een ritueel uit. Zonder muziek: hun lichamen bepalen het ritme van de voorstelling. In de zaal zijn geen stoelen; dat geeft de dansers de ruimte om zich tussen het publiek te bewegen. Nee, dat zeg ik verkeerd... Als bezoeker kun je de dansers beter de ruimte geven, want de zaal is hun terrein. Het publiek wordt zelfs meerdere malen herverdeeld en de dansers komen op cruciale momenten -met slechts een laagje koffie of meel als kleding- nogal dichtbij. Zij kijken iedereen aan. Soms is de afstand tussen danser en bezoeker nog geen tien centimeter. Dat is een intense ervaring. Daarbij weten de makers ook nog alle zintuigen te prikkelen. De zaal ruikt naar kruiden en koffie. Een grote hoeveelheid kurkuma laat de vloer verkleuren: van zwart naar geel. Ik verlaat de zaal met koffie op mijn kleding en met witte vlekken (van meel) op mijn rugzak. Wat een overdonderende voorstelling; ik kan het nog niet bevatten.

De beleving van van een voorstelling lijkt mij belangrijker dan dat je alles tot in de kleinste details kunt analyseren.

Ik heb veel Noorderzon-voorstellingen gezien. Soms is de boodschap van de makers volkomen duidelijk, maar lang niet altijd en dat is niet erg. Mijn gedachten gaan terug naar één van de eerste avonden waarop ik de kaartverkoop doe; bij de gezellige tent van Rob en Emiel. Dit duo (bekend van tv) doet verbluffende mindreading performances. Ik merk dat ik -net als de meeste bezoekers- geneigd ben om te denken: hoe dóen zij dat toch? Rob en Emiel leggen de volwassenen uit (want kinderen begrijpen dit veel beter) dat het er niet om gaat om alles te snappen. Zij doen de oproep: "Blijf u vooral verwonderen!" En zo is de cirkel -oftewel Wheel of Wonder, zoals de voorstelling van Rob en Emiel heet- helemaal rond. Ik kijk ernaar uit om mij volgend jaar op Noorderzon opnieuw te kunnen verwonderen.