Het leven is een aaneenschakeling van keuzes. Daar ben je als mens zelf verantwoordelijk voor. Toch? Joachim Rümke gaat een gewaagd experiment aan: hij geeft zijn levenskeuzes uit handen. Vanaf nu mag het publiek alles voor Joachim bepalen en een levenspad voor hem uitstippelen. Op papier lijkt dat een aantrekkelijk idee, maar gaat zoiets ook werken in de praktijk?
Once is Never is ontwikkeld door WERC. Dit kunstenaarsgezelschap bestaat uit Joachim Rümke, Olav Huizer en Jelle Valk. Zelf beschrijven de drie makers de voorstelling als een 'theatrale installatie'. Van het leven van Joachim hebben zij een videogame gemaakt. Wat er tussen zijn geboorte tot het einde gaat gebeuren, daar hebben wij allemaal invloed op.
Bestaat toeval?
Een theaterervaring over keuzes dus… Om te beginnen met de vraag: wat doe je als je onverwacht een uitnodiging krijgt om de première van Once is Never bij te wonen? Blijf je thuis of ga je het avontuur aan? Het antwoord laat zich natuurlijk raden. Zonder avontuur zou dit verslag niet geschreven zijn, dus hup: het huis uit, naar het Grand Theatre.
Bij binnenkomst wordt iedere bezoeker naar de bovenfoyer geleid. Daar staan levensgrote kartonnen versies van enkele objecten die we straks gaan aantreffen in de digitale wereld van Joachim: een plant, een computerscherm met controller, een hond en een impressie van Joachim. We krijgen allemaal een gamecontroller uitgereikt en dan is het tijd om het spel in te duiken.
In de bovenzaal zit de echte Joachim op ons te wachten. Hij vertrouwt het zestienkoppige publiek toe dat hij moeite heeft met het maken van keuzes. Liever neemt hij helemaal geen beslissingen. Op een gegeven moment sijpelde het besef bij hem door dat hij de helft van de leeftijd van zijn overleden vader heeft bereikt. Dat leidde tot een kantelpunt, tevens een aanleiding voor dit project.
"Life must be lived forward but understood backwards.'' – Kierkegaard
Waar ben je als je op de helft van het leven staat? Zomaar een vraag – een van de vele – die in retro lettertype op ons scherm verschijnt: 'Heb je een groot deel van het leven voor je of juist achter je?' Eigenlijk komt het erop neer dat je alleen achteraf kunt begrijpen hoe het leven verloopt. Dit blijkt herkenbaar voor het publiek. Ik spring even vooruit in tijd en plaats: een uur later spreek ik Joachim in de foyer. Hij vertelt: "Een deelnemer zei dat hij pas een keuze kon maken in dit spel, als hij wist wat daarvan de uitkomst zou zijn."
Terug naar de voorstelling. Achter Joachim is een groot scherm en zie daar… Maar liefst zestien virtuele Joachims staan te popelen om op pad te gaan: eentje per bezoeker. WERC-lid Jelle heeft hiervoor een Joachim-figuurtje gemaakt. Afhankelijk van de keuzes die we individueel maken, bewandelt iedere Joachim een eigen levensroute. Alhoewel 'bewandelen'?
Met mijn gamecontroller laat ik Joachim door zijn virtuele leven rennen.
De computerwereld, inclusief het Joachim-figuurtje, is opgebouwd uit grote pixels en in jaren negentig stijl. In die tijd werd de computerwereld een stuk minder gedetailleerd weergegeven dan tegenwoordig. In het spel mogen we eerst gaan inschatten wat de real life Joachim tot nu toe in zijn leven heeft gedaan. Of heeft nagelaten… We gidsen 'onze' Joachims door alle fasen. Van bevruchting, naar geboorte, de kindertijd en de liefde. Ik merk dat ik onvoorzichtig word, te bruusk. Terwijl mijn Joachim-figuurtje in iedere kamer alle meubels verschuift – dat doe ik, omdat het kan – laat de Joachim op het podium het publiek stilstaan bij een ingrijpende gebeurtenis uit zijn leven. Het moment waarop zijn vader hem vertelt dat zijn ouders uit elkaar gaan.
Joachim durft zichzelf kwetsbaar op te stellen en spaart zichzelf niet. Niet alleen gaat hij in op de pijnlijke momenten die hij heeft meegemaakt. Ook wordt duidelijk dat hij leed heeft veroorzaakt voor de mensen om zich heen. Juist doordat hij geen keuzes maakt. Kiezen lijkt hij ook niet te doen bij het gamen. Zelf is hij een enthousiaste en ervaren speler. Je zou dus verwachten dat het voor hem een peuleschil moet zijn om een spel uit te kunnen spelen. Na vele moeilijke missies hoef je als allerlaatste opdracht immers alleen nog maar de eindbaas te verslaan om daarmee het spel te beëindigen. Toch maakt Joachim niet de keuze om dat laatste gevecht aan te gaan.
Er zijn twee deuren: kies je voor het onbekende of blijf je thuis?
De tweede helft van de theaterbeleving gaat vooral over de virtuele toekomst van Joachim. De Joachim die ik tot mijn beschikking heb, gaat ervoor: hup, het huis uit. Er volgen meerdere keuzemomenten. De liefde volgen in het buitenland of in Nederland blijven in de buurt van vrienden en familie? De zekerheid van een vaste baan of de onzekerheid van een kunstenaarsbestaan? Geef je jouw eventuele kinderen een wijze raad mee of bemoei je je nergens mee? De vragen en keuzes van iedereen worden allemaal inzichtelijk gemaakt op het grote scherm.
In tegenstelling tot voorstellingen waar je als toeschouwer rustig achterover kunt leunen en wacht op er wat komen gaat, moet je bij Once is Never flink aan de slag: een virtuele Joachim besturen, keuzes maken, luisteren naar het verhaal van de echte Joachim en het grote scherm in de gaten houden. Multi-tasken dus. Daarnaast vergt het extra aandacht, want er worden ook filofische uitspraken geprojecteerd; gebaseerd op het existentialisme om precies te zijn.
"Einmal ist keinmal. What happens but once, might as well not have happened at all." – Kundera
Een uitgangspunt is dat het leven van nature betekenisloos is. Het gaat om de betekenis die wij er zelf aan geven, aldus WERC (bron: https://onceisnever.werccollective.com/game). Bij iedere keuze die we maken, worden talloze andere mogelijkheden uitgesloten. Door de hoeveelheid keuzes die het spel biedt, zijn er ontzettend veel denkbare scenario's om Joachims leven verder vorm te geven. Alleen al voor liefhebbers van kansberekeningen moet dit project een feest zijn.
Het is vooral interessant dat er uiteindelijk zestien uiteenlopende levenspaden ontstaan. Als ik alle uitkomsten zo bekijk, bedenk ik: wát als ik een andere keuze had gemaakt bij een bepaalde beginvraag? Dan was mijn hele Joachim-leven totaal anders verlopen: niet beter of slechter, maar het was een nieuw spoor geweest. Dat alles is het gevolg van (niet) kunnen kiezen in het leven. Om die reden is Once is Never met recht een avontuurlijke ervaring.
Credits
Concept en uitvoering: WERC
Eindregie: Karel Hermans
Creative Producer: Joran de Boer
Tekstbegeleiding: Koos Terpstra
Muziek: Wilco Alkema
Marketing: Lara Harbers
Nog even dit
Onze artikelen zijn gratis en zullen nooit achter een betaalmuur verdwijnen. Voor theatermakers willen wij een onafhankelijk en levendig platform bieden: voor nu en in de toekomst. Donaties zorgen ervoor dat wij op lange termijn kunnen blijven investeren in het platform Theater050 en dat verhalen over theaterproducties belicht worden.
Betalen kan via onderstaande knop en je mag het bedrag zelf kiezen.
Bedankt voor je steun!
Kies het bedrag en doneer
Improvisatietheater, een andere tak van sport
Suzanne Atema
Verhalen
Een solo uitvoeren doe je niet altijd alleen…
Ingrid de Vries
Verhalen
