'Nee, geen mayo...'

Een zakenman, een chef-kok, een onroerend goed-magnaat, een couturier en een circusdirecteur. Tussen deze beroepsoefenaars in de voorstelling 'ketchup' lijken weinig overeenkomsten. Toch zijn zij allemaal beroemd, succesvol en rijk. Maar vooral: ze delen dezelfde fetisj. Hun hele leven staat in het teken van ketchup. Deze fetisj lijkt door de maatschappij te worden geaccepteerd. In ieder geval gedoogd. Dan slaat het noodlot toe…

Ketchup werd vijftien jaar geleden ontwikkeld door Dio van Velden als afstudeervoorstelling. Aanleiding was dat hij zich al langere tijd ernstige zorgen maakte over de tanende tolerantie en toenemende agressie jegens alles en iedereen die niet normatief heteroseksueel was. Zijn verhaal over de totstandkoming van deze voorstelling heeft hij vorige maand gedeeld, zie hiervoor het artikel Patatje met.

Vanuit Stichting Schout bij Nacht heeft Dio gewerkt aan een remake van Ketchup. Het resultaat is een montagevoorstelling, uitgevoerd door hemzelf en vier mede-spelers: Roy Busscher, Johan Stapert, Gerard Hilbrants en Jesse Geertsma. Deze maand speelde dit vijftal een reeks voorstellingen in de synagoges van Groningen en Leeuwarden. Ik ben uitgenodigd om Ketchup in Groningen mee te maken.

Een belangrijke reden om Ketchup weer uit te voeren, is dat Dio zich opnieuw, of eigenlijk nog steeds, ernstige zorgen maakt. Zelf zou ik willen dat hij daarin ongelijk heeft. Dat in 2022 – vijftien jaar na de eerste versie van Ketchup – alle mensen die niet normatief heteroseksueel zijn, veilig op straat kunnen lopen en niet op hun hoede hoeven te zijn. Ik vind het verontrustend dat dit lang niet altijd het geval is. Afgelopen weekend werd op station Den Haag Centraal een man zwaar mishandeld door een groep van vier mannen (bron: NOS.nl). Mogelijk werd hij lastiggevallen vanwege zijn geaardheid, stelde de politie.

Een constante dreiging – opgejaagd worden, mishandelingen ondergaan of zelfs gedood worden – is aanwezig bij Ketchup. Al is het begin van deze voorstelling luchtig te noemen. De bezoekers die hebben opgelet, kunnen straks thuis aan de slag met een heerlijk ketchup-recept. De aankleding, zowel van het podium als de spelers, laat zich het beste omschrijven als 'rood-roder-roodst'. De hele synagoge ruikt naar tomaten en overal is het te vinden: ketchup! Op de grond, op tafel, in zakjes, pakjes, flessen, tassen, blikken, teilen en op de lijven van de spelers.

Bij binnenkomst wordt het publiek naar een verlichte kooi geleid met daarin Johan Stapert, de chef-kok. Hij draagt rood damesondergoed en een opvallend collier, vol glitters, kralen en stenen. We worden door hem meegetrokken naar zijn belevingswereld en komen op die manier meer te weten over zijn fascinatie voor ketchup. Het gaat over de liefde die hij beleeft in een niet-alledaagse vorm; op een oprechte manier. Samen met vier gelijkgestemden – couturier, zakenman, circusdirecteur en een onroerend goed-magnaat – heeft hij zichzelf opgesloten in de synagoge.

In eerste instantie heeft deze groep weinig te vrezen, maar de maatschappij is ingrijpend veranderd als gevolg van economische malaise, een stuurloze regering en een mysterieus tomatenvirus… Normen en waarden zijn anders geworden. Er worden schuldigen aangewezen en dan blijken de levens van deze vijf mensen niet meer veilig. In de synagoge wanen zij zich redelijk onaantastbaar. Of in ieder geval onvindbaar voor degenen die hen willen opjagen en kwaad doen. Hoe lang nog?

Iedere speler heeft een eigen verhaal, maar de grote overeenkomst is dat ze allemaal gebroken hebben met het heersende idee dat 'een patatje mét', met mayonaise moet zijn. Ketchup is hun levenselixer. Of zoals circusdirecteur Gerard Hilbrants het treffend verwoordt: "Nee, geen mayo… Ik houd niet zo van mayonaise. Het hoge woord was eruit."

Op het onderduikadres ontbreekt de dwang vanuit de buitenwereld om mayonaise te consumeren. Hier kan iedereen zichzelf zijn. Dat roept de vraag op: wat hier eigenlijk het meest vreemd? Vijf mensen die uiting geven aan hun ketchup-fetisj of het gegeven dat alles en iedereen, koste wat het kost, mayonaise moet slikken?

Ondanks het serieuze achterliggende thema kent deze voorstelling grappige momenten. Het publiek gniffelt als couturier Jesse aangeeft dat hij een goed gesprek prefereert, in plaats van meteen seks... "Zodat je na twee minuten kunt zeggen: dit was weer eens ouderwets investeren." De rol van Gerard is eveneens hilarisch. Hij maakt verschillende transformaties door. Van verteller naar tinky winky naar circusdirecteur… Toch is hij degene die als eerste van de vijf zal verdwijnen. Om uiteindelijk terug te keren met een zweep.

Meerdere malen klapt de zweep. Hard en meedogenloos. Een voor een vallen de spelers. De couturier, onroerend goed-magnaat Roy en zakenman Dio. Ze vallen allen ten prooi, hun ondergang tegemoet. Ondanks hun geld, roem en gevoel van onaantastbaarheid, blijkt niemand écht veilig te zijn. En eindigt de voorstelling zoals het begon; met Johan. In tegenstelling tot het beginbeeld wacht hij eenzaam zijn lot af…

In een uur tijd is er ontzettend veel gebeurd in de synagoge. Met de hoofdrolspelers, het toneelbeeld én met ketchup. Het vergt lef, creativiteit en toewijding om deze productie op de planken te brengen; dat hebben de vijf spelers laten zien.

Na afloop blijven bij mij vooral deze zinnen hangen, uitgesproken door Dio: "Ik ben een goede man. En een goede man is een man die nooit achterom hoeft te kijken." Dat veel mensen nog altijd op hun hoede moeten blijven, toont voor mij aan dat Ketchup een actuele voorstelling is.

^{Fotografie: © René de Boer, voorstelling 'Ketchup' van Schout Bij Nacht}

De makers van 'Ketchup'

Ketchup is een metafoor voor alles wat niet normatief is. Een theaterproductie in samenwerking met het VSB Cultuurfonds in hun verweer tegen discriminatie en uitsluiting.

Producent: Stichting Schout bij Nacht
Idee & script: Dio van Velden
Spelers/makers: Roy Busscher, Johan Stapert, Gerard Hilbrants, Jesse Geertsma en Dio van Velden

Ingrid de Vries

19-12-2022