Vrijuit spreken in een onvrije wereld

Hoe is het om aan buitenstaanders te vertellen hoe je in het leven staat, als jouw naam, identiteit en gedachten geheim moeten blijven? Twee Iraanse kinderen maken een moedige keuze. Samen met theatermaker Nastaran Razawi Khorasani nemen zij ons mee naar hun wereld. Via een haperende telefoonverbinding zijn hun stemmen te horen. Daarmee geven zij woorden aan hun persoonlijke verhalen die voor de meeste mensen verborgen blijven.

Bij binnenkomst in het Grand Theatre valt vooral de eenvoud van het toneel op. Nastaran Razawi Khorasani bevindt zich tussen twee grote doorzichtige wanden. Ze kijkt richting het binnenkomende publiek, terwijl ze rustig in een pot verf roert. Er gaat een telefoon over. Meerdere keren. Tot er een jonge stem klinkt. We horen vervolgens een opgenomen gesprek in het Farsi – de Persische taal – tussen Nastaran en een jongen uit Iran. We komen aan de weet dat hij dertien jaar is, zo snel mogelijk veertien wil worden en van muziek houdt.

Wat betekent 'onvrijheid' in het dagelijks leven?

De Nederlandse vertalingen, waarbij de persoonlijke namen onleesbaar zijn gemaakt, worden op de glazen wanden geprojecteerd. Terwijl de jongen spreekt, schildert Nastaran deze wanden wit. Met die handeling wordt de buitenwereld letterlijk onzichtbaar gemaakt: de woorden zijn afgeschermd. Er ontstaat een open gesprek: ontwapenend zelfs. Daardoor is de overgang groot als de jongen in alle onschuld vertelt dat iedereen, dus ook een kind, gevaar loopt in zijn land. Hij wil er zeker van zijn dat zijn naam niet wordt genoemd. Aan de andere kant klinkt hij vastberaden: "Als ik nu bang ben, dan ben ik altijd bang."

Naast de bijna-veertienjarige jongen, voerde Nastaran telefoongesprekken met een elfjarig meisje. Uit deze geluidsfragmenten blijkt dat het het meisje precies weet wat ze wil. Ze komt scherpzinnig over, maar lijkt tegelijkertijd op haar hoede. Ze vertelt dat ze weet wanneer ze moet liegen of juist moet zwijgen. Dat gaat ten koste van vriendschappen, omdat je geheimen hebt. Ze vertrouwt Nastaran toe dat haar ouders wijn maken en dat is, gezien het anti-alcoholbeleid in Iran, een risicovolle bezigheid. Het gezin dreigde zelfs een keer in de problemen te geraken toen haar jongere broertje op school vertelde dat hij meehielp met 'druiven stampen'. Het liep goed af, maar het maakte in één klap duidelijk: in het vervolg moeten ze nóg voorzichter zijn…

Voor de Iraanse inwoners moet het leven ontzettend moeilijk zijn.

Ik ken meerdere mensen die in Iran zijn geweest. Onafhankelijk van elkaar zeggen ze allemaal dat Iran een prachtig land is: een grote afwisseling in landschappen, vier seizoenen op een dag, heerlijk geurig eten en vriendelijke mensen. Toch zijn de nieuwsberichten over Iran al lange tijd zorgelijk te noemen. Vooral uit het nagesprek komt naar voren dat niemand veilig is. De foto's die daarbij worden vertoond, zijn hartverscheurend. Het zijn portretten van kinderen die omgekomen zijn.

Vandaag is op Nu.nl te lezen dat Iran opnieuw een openbare executie heeft uitgevoerd, naar aanleiding van de protesten, als gevolg van de dood van de 22-jarige Iraans-Koerdische Mahsa Amini. Zij overleed nadat ze was opgepakt, omdat ze volgens agenten haar hoofd niet goed zou hebben bedekt. De betogers houden de overheid verantwoordelijk voor fatale mishandeling. Inmiddels zijn er vele duizenden mensen opgepakt en zijn er volgens Amnesty International zeker 21 mensen ter dood veroordeeld. Om stil van te worden.

De focus van Songs for no one lijkt in eerste instantie niet direct op de Iraanse politiek te liggen. De telefoongesprekken hebben een positieve insteek en verlopen gemoedelijk. Er wordt vooral ingezoomd op het dagelijks leven van de kinderen: wat zij zoal doen, wat ze leuk vinden en hoe hun schooldag eruit ziet. Toch begin je je als toehoorder zorgen te maken. Al gauw wordt duidelijk dat de dagelijkse bezigheden van deze kinderen en hun gezinnen wel degelijk worden beïnvloed door de politieke situatie. Dat roept een grote vraag op: welke toekomst staat deze jonge mensen te wachten?

Controle en censuur

Bijna terloops laat het meisje weten grote moeite te hebben met de regels van haar school, de controles op de naleving hierop en het feit dat ze een hoofddoek moet dragen. Een hoofddoek ontneemt haar vrijheid. Op het toneel schildert Nastaran ondertussen haar eigen gezicht en armen met roze verf. Dezelfde kleur roze als haar T-shirt. Het blijkt een metafoor voor de censuur die Iran wordt toegepast.

Korte mouwen bij een Iraanse filmster zijn niet toegestaan. Als er toch een blote arm te zien is, wordt de arm 'ingekleurd', in dezelfde kleur als de kleding. Alsof de filmster opeens lange mouwen heeft. Het meisje vertelt dat de originele versie van de film Mrs. Doubtfire, tot haar ontzetting, twee uur duurde en niet slechts één uur. De helft bleek te zijn weggeknipt. Voor haar is daarmee het plezier in de kijkervaring verdwenen. Als de jongen wil mee-rappen met een nummer laat hij automatisch de expliciete woorden weg. Hij denkt namelijk dat de mensen buiten Iran dit ook zo doen. Met andere woorden: hij past uit zichzelf censuur toe.

Een hart, duizend wensen

Het komt op mij over dat Nastaran zich verbonden voelt met deze twee kinderen. Zelf is zij op zesjarige leeftijd met haar familie uit Iran gevlucht, richting Nederland. Vanuit deze achtergrond is het niet verwonderlijk dat ze juist de verhalen van een jonge generatie wil laten horen. De kinderen vertrouwen haar veel toe. Naast de telefoongesprekken worden songs en gedichten in het Farsi gebracht, waarbij de geslotenheid van Iran wordt belicht. Sluit je gordijnen, sluit de nacht, sluit je mond, sluit de lach.

Ondanks de geslotenheid van Iran en het feit dat deze kinderen moeilijke momenten doormaken, klinkt optimisme over de toekomst. Misschien dat ze later in een ander land wonen? De jongen droomt over wonen in een wit huis, in Europa. Het meisje ziet voor zich dat ze een filmster wordt. In een andere rol stappen. Niet omdat het moet, maar om mensen te vermaken. Beide klinken overtuigd: elders is de wereld niet per se mooier dan Iran, maar het is wel beter.

Hoewel deze kinderen zelf niet op het podium staan, is het bijzonder om mee te maken hoe hun verhalen tot leven komen. Ik krijg de indruk dat Nastaran Razawi Khorasani Songs for no one met veel liefde, zorg en bevlogenheid heeft ontwikkeld. Bij het verlaten van de zaal kun je alleen maar denken: hopelijk komt alles goed. Voor deze kinderen en alle mensen in Iran. Een voorstelling die bijblijft. Juist nu.

^{Hoofdafbeelding: © Mostafa Heravi, voorstelling 'Songs for no one', Nastaran Razawi Khorasani}

Ingrid de Vries

12-12-2022