Zo zwaar als een kraaienveer

Hoe ga je verder na een groot verlies? Of is 'verdergaan' te makkelijk gezegd als er een dierbare is overleden en niks meer hetzelfde is? Dat ieder gezinslid een eigen rouwproces doormaakt, laten de makers van 'Verdriet is het ding met veren' zien. Deze voorstelling kent een hartverscheurend verhaal. Tegelijkertijd zijn er liefdevolle herinneringen én een kraai die allesbehalve voorspelbaar is…

Vanuit de psychologie zijn verschillende modellen ontwikkeld om stress te kunnen meten. Zo hebben psychiaters Thomas Holmes en Richard Rahe in de jaren zeventig een 'stress schaal' ontwikkeld. Hiervoor hebben zij allerlei stressvolle gebeurtenissen in een lijst gezet: deze kunnen bijdragen aan toekomstige ziektes. Voor volwassenen staat helemaal bovenaan: 'de dood van een echtgenoot'. Deze gebeurtenis heeft de meeste impact op een mens. Bij kinderen staat 'de dood van een ouder' op de eerste plaats. Deze ingrijpende gebeurtenis staat centraal bij Verdriet is het ding met veren van Theater Rotterdam.

De voorstelling zoomt in op een vader en zijn twee zonen die worden geconfronteerd met de plotselinge dood van hun echtgenote en moeder. In het begin zijn er nog de vele 'goedbedoelers' – bekenden en onbekenden van het gezin – die hen overladen met aandacht, woorden en ongevraagde bakjes lasagne. Om tenslotte allemaal weer naar hun eigen veilige leven terug te keren: weg van de plek waar gerouwd wordt. Vader en zonen blijven achter, in een huis dat gemis ademt. Er heerst chaos en verdriet. Wat doen eigenlijk die zwarte veren op de hoofdkussens?

De vader van het gezin, gespeeld door Jacob Derwig, vertelt het publiek dat hij iets hoort. Er is een onbestemde, dierlijke geur. Opeens is daar Kraai die maling heeft aan de uitdrukking 'Zo licht als een veertje'. Vol overgave stort het dier zich op het verdriet. Hij heerst over het huis, in de eerste plaats over de vader, om vervolgens lange tijd niet meer los te laten. Kraai tilt de vader op en zegt: "Ik ga pas weg als je me niet meer nodig hebt."

Het boek van Max Porter

De voorstelling is een bewerking van het gelijknamige boek Verdriet is het ding met veren van de Britse schrijver Max Porter. Deze roman is in 2015 uitgekomen en vormt één van de persoonlijke favorieten van regisseur Erik Whien. De voorstelling en het boek laten zien dat de vader een groot bewonderaar is van dichter en schrijver Ted Hughes (1930-1998) die in 1970 de gedichtenbundel Crow: from the life and songs of the crow uitbracht. Oftewel: Kraai. Ted Hughes verloor twee keer een partner als gevolg van suïcide en probeerde in deze bundel zijn rouw en verdriet te verwoorden.

Jacob Derwig heeft het verhaal van Max Porter tot een voorstelling bewerkt. In een volle Stadsschouwburg wordt hij bijgestaan door Jesse Mensah en Romijn Scholten, die weten te overtuigen als zijn zonen. Deze twee spelers waren overigens ook samen te zien in de voorstelling Weg met Eddy Bellegueule (Toneelschuur Producties) van Eline Arbo.

Beurtelings geven de drie spelers gestalte aan Kraai: een onvoorspelbaar personage. Hierdoor zijn er ook telkens wisselingen in emoties. Verdriet, baldadigheid, gevatheid, razernij, blijdschap, schuldgevoelens, nieuwsgierigheid… Alles komt in razend tempo voorbij en het knappe is dat er door iedereen snel wordt geschakeld, zonder de geloofwaardigheid te verliezen.

© Sanne Peper. Voorstelling 'Verdriet is het ding met veren', Theater Rotterdam

Een onvoorspelbare indringer

Kraai is rauw, welbespraakt, altijd en overal aanwezig, schreeuwt woorden die je nét niet wil horen, haalt alles overhoop en gedraagt zich als een heuse indringer. Kraai en vader maken regelmatig ruzie. Het dier weet er echter ook voor te zorgen dat de vader, na vele doorwaakte nachten, eindelijk in staat is om te slapen.

Tussen alle ruzies met Kraai door, blijft de vader verwoede pogingen doen om verder te schrijven aan zijn boek. Hij wil het werk van Ted Hughes eer aandoen, maar het grote gemis blijft hem in de weg zitten. Kraai blijkt echter niet alleen een onruststoker, maar ook een helper. Niet alleen voor de vader, maar ook voor beide zonen. Hun levens liggen overhoop na de dood van hun moeder en hun vader lijkt onbereikbaar. Ze staan machteloos aan de kant, zo lijkt het. Of toch niet?

De spelers stellen zich alledrie kwetsbaar op. Daar is het onderwerp ook naar. Toch voelt de voorstelling als geheel niet zwaar aan. Er zijn luchtige momenten, zoals de speelsheid die beide zonen laten zien, naast het verdriet. Ze rebelleren tegen de vader, zoals kinderen kunnen doen, maar nu is er ook nog Kraai die hen aanvoert. Die speelse momenten voegen een bepaalde lichtheid toe aan deze voorstelling. Mooi om te zien en te horen, is hoe de spelers samen musiceren. Het geeft betekenis aan het gemis dat de personages ervaren en er ontstaat ruimte om herinneringen te delen.

Herinneringen en liefde als houvast

De tijd gaat verder. Van dagen, naar maanden, naar jaren… De conflicten met Kraai nemen af. Gaandeweg komt er meer aandacht voor de mooie en liefdevolle momenten die het gezin heeft meegemaakt. De herinneringen aan hun echtgenote en moeder blijken springlevend en vormen een houvast.

Verdriet is het ding met veren maakt inzichtelijk dat rouwverwerking een langdurig en wreed proces is. Er is sprake van een groot gemis: hoe ga je om met het feit dat niets meer vanzelfsprekend is? Tegelijkertijd laat deze voorstelling de veerkracht van mensen zien; gezinsleden die zichzelf en elkaar na een heftige gebeurtenis toch weer weten terug te vinden. Dat zorgt ervoor dat Verdriet is het ding met veren, ondanks het aangrijpende onderwerp, een verrassend positieve theaterbeleving is.

^{Foto's: © Sanne Peper. Voorstelling 'Verdriet is het ding met veren', Theater Rotterdam}

Makers
Regie: Erik Whien
Tekst: Max Porter
Vertaling: Saskia van der Lingen
Bewerking: Jacob Derwig
Dramaturgie: Casper Vandeputte
Spel: Jacob Derwig, Jesse Mensah/Minne Koole en Romijn Scholten
Vormgeving: Julian Maiwald
Kostuums: Rebekka Wörmann
Muziek: Thijs van Vuure
Productie: Andrea van Bussel, Maurice Dujardin
Techniek: Axel Dikkers, Sidney van Geest, Hein van Leeuwen, John Thijssen

Ingrid de Vries

01-12-2022