Na 'Five Easy Pieces' en 'La Reprise' sluit de Zwitserse regisseur Milo Rau zijn trilogie van misdaad af met 'Familie'. Aanleiding is de collectieve zelfmoord in Calais van de familie Demeester. In 2007 hingen de ouders en hun twee kinderen zichzelf op in hun gezinswoning. Het enige wat ze achterlieten, was een briefje met de woorden 'Sorry, we hebben het verkloot'. Ook lieten ze instructies na over hun honden. Deze wanhoopsdaad kwam heel onverwacht voor hun omgeving. Een motief is nooit gevonden.
De voorstelling wordt gespeeld door acteurskoppel An Miller en Filip Peeters en hun tienerdochters Leonce en Louisa. Ook hun twee hondjes staan op het podium. Nog voor de première in Vlaanderen, ontstond er veel commotie, met name over de zelfmoordscène. Ik interviewde de Vlaamse An Miller en Filip Peeters in de artiestenfoyer van de Stadsschouwburg in Groningen.
In België ontstond er heel wat commotie rond de voorstelling. Had u dit van tevoren verwacht?
An: "Niet echt. Ik wist dat Milo Rau een column zou schrijven voorafgaand aan de première. Die heeft inderdaad hevige reacties uitgelokt. Wij vonden het persoonlijk wel spijtig dat het die richting is uitgegaan. Ons doel was een voorstelling maken waarvan het publiek achteraf zou denken: 'Hoe is dat kunnen gebeuren?' Zelfmoorden blijven een te vaak voorkomend fenomeen in onze maatschappij. Als er dan toch commotie ontstaat omtrent Familie, zou die zich beter focussen op wat er moet veranderen in de samenleving zodat zelfmoord niet langer als een uitweg wordt gezien. Dat is volgens ons belangrijker dan zich de vraag stellen of het wel verantwoord is zelfmoord te tonen op het toneel."
Filip: "Zelfmoord speelt al sinds de oude Grieken en Shakespeare een grote rol op het toneel. Daarom vind ik het een non-discussie, maar de reactie is typisch Vlaams."
Ik was eigenlijk verbaasd dat deze discussie er was.
Filip: "Vlaanderen is blijkbaar zeer conservatief."
An: "Het verschil tussen Vlaanderen en het buitenland was heel extreem. Terwijl elk artikel in Vlaanderen ging over die zelfmoordscène, werd daar in het buitenland niet zo'n aandacht aan besteed."
Heeft de controverse impact op uw gezin gehad?
Filip: "Uiteindelijk niet. Toch maakten we ons even zorgen."
An: "Als je als gezin iets samen maakt, ben je heel kwetsbaar. Kwetsbaarder dan anders."
Merkt u verschil in de reacties vanuit het publiek tussen Vlaanderen en Nederland?
Filip: "Toen we in Amsterdam speelden, kregen we een heel warm onthaal van het Nederlandse publiek."
An: "Maar dat kregen we van het Vlaamse publiek ook. We krijgen echt heel warme, respectvolle reacties. Maar uiteraard: als er voor de première al gedoe is, dan weet je dat je een risico neemt. We kregen al vaak te horen dat het publiek het lastig vond te applaudisseren aan het einde van de voorstelling."
Welke boodschap wilt u meegeven met 'Familie'?
An: "We willen het publiek aan het denken zetten. Waarom wordt er nog zo vaak zelfmoord gepleegd? Waarom blijven mensen het zien als een uitweg?"
Filip: "In België noemen we dat een voorstelling 'die aan uw lijf plakt'. Het is geen vrijblijvende voorstelling. Het roept vragen op en de bedoeling is dat de mensen met die vragen opgezadeld zitten."
An: "Het moeilijke aan de voorstelling is, dat er niet echt een boodschap in zit. Het is niet van: nu gaan we naar die voorstelling kijken en we gaan het snappen. Je krijgt geen antwoorden."
Filip: "En dat is net wat 'aan uw lijf blijft plakken'. De volgende dag sta je op en zit je nog altijd met die vragen."
An: "Dat weten we niet, dat hopen we."
Filip: "Ik hoor dat toch van mensen die kwamen kijken. Dan zeggen ze: 'Het heeft mij toch niet losgelaten'."
Jullie keuze om deze voorstelling op te voeren met jullie tienerdochters, was niet meteen vanzelfsprekend. Jullie dachten hierover bijna een jaar na. Is de voorstelling geworden zoals jullie het in gedachten hadden?
An: "Het stuk is heel hard geëvolueerd, want het is uit improvisatie ontstaan. Dat wisten wij ook, dat er geen tekst was. Er waren alleen de feiten: een verschrikkelijk familiedrama. Bij dat woord denken we vaak aan een vader of moeder die de kinderen vermoordt. Dit voorval had een heel andere insteek. Uiteindelijk is het stuk wel geworden wat we ervan hadden verwacht."
Filip: "De grens tussen wat echt is en wat niet is ook zeer dun."
Wat echt is en wat niet zullen we nooit weten.
Filip: "Dat is ook wat het publiek meesleurt in het stuk."
An: Ik had het er gisteravond nog over met vrienden die kwamen kijken. Zij dachten dat ze beter de realiteit zouden kunnen onderscheiden van de fictie. Net omdat ze ons kennen. Uit het nagesprek na de voorstelling in Amsterdam bleek echter dat ook wildvreemden vrij goed aanvoelen wat echt was en wat niet."
Filip: "Uiteindelijk maakt dat niet veel uit. Er wordt gesuggereerd dat alles echt is."
Zijn er scènes waarmee u zichzelf ook identificeert?
Filip: "Bijna allemaal. We hebben geïmproviseerd. Het stuk is dus een destillaat van alle mogelijke improvisaties en gesprekken."
Hoe gaan we de beruchte zelfmoordscène zien in de voorstelling?
An: "We wilden daar eigenlijk op voorhand niets over kwijt. We wilden graag dat het publiek gewoon kwam kijken. Dat viel natuurlijk in het water door de grote commotie vooraf. Als ik het dan toch moet omschrijven, zou ik gaan voor 'rechttoe rechtaan'."
Zijn er scènes die voor u misschien wat specialer zijn?
An: "Er is een scène waarin ik ruzie maak met mijn kinderen. Dat vond ik emotioneel heel moeilijk. In het begin voelde het alsof ik hen dwong iets tegen hun wil te doen door uit het leven te stappen. Dat was echter een gezamenlijke keuze van het gezin. In het stuk probeer ik mijn kinderen te troosten, maar dat lukt niet. Uit machteloosheid komt er dan een ruzie tot stand. Die scène heeft mij lang beziggehouden. Ik vroeg mijzelf constant af hoe ik dat ging doen."
Is het anders omdat het uw eigen dochters zijn?
Filip: "Als gezin ben je nauw betrokken met elkaar. Dat zorgt ervoor dat een aantal reflexen natuurlijker zijn. Het is anders."
An: "Het is anders, maar in zekere zin zelfs makkelijker. Ook met Filip spelen. Tijdens het improviseren, keken we elkaar in de ogen en beseften we vanaf de eerste seconde: het is echt. Het voelde allemaal heel natuurlijk aan."
Filip: "Ik heb vooral geleerd dat je als man met drie vrouwen je mond moet kunnen houden."
An: "Dat was een zware les voor Filip."
Is het lastig om dit stuk te spelen zonder zelf het motief van de familie Demeester te weten?
An: "Voor ons is er een motief. Voor ons gaat het om leven en liefde. Dat is minder lastig dan de gedachte dat ik mijn kinderen zou vermoorden. Voor mij is het ook een metafoor. Het is niet zo letterlijk. De scènes zijn letterlijk en het dagelijks leven is letterlijk, maar de zelfmoordscène is voor mij meer een metafoor. Wie zijn we? Wat willen we? Wat kunnen we in het leven nog betekenen?"
Filip: "Dat maakt het ook meer draagbaar dan een familiedrama dat voortkomt uit wraakgevoelens of altruïsme. In Familie wordt er een gezamenlijke beslissing genomen."
An: "Voor iedereen betekent die wanhoopsdaad iets anders. Je kan het zien als de wereld redden. Elkaar redden. De liefde redden. Maar zoals we daarnet al zeiden: we willen geen motief naar voren schuiven."
Filip: "Er zijn verschillende redenen die je zelf ook als acteur hanteert om die boog te maken van het begin tot het einde van de voorstelling. Voor mij toch."
An: "Het is en blijft natuurlijk zwaar. De idee: 'Oké, we hangen ons op aan het einde van de voorstelling', maar dat is uiteindelijk wel waar voor we gaan."
Hoe schudt u zo'n rol van u af, is dat een proces?
An: "Het is eigenlijk een soort trip waar je in kruipt. Dat is iets waar wij erg in getraind zijn. Voor onze kinderen is dat op de één of andere miraculeuze wijze ook de meest normale zaak van de wereld."
Dat is wel bijzonder.
Filip: "Dat was een zeer spannend moment, ook in het repetitieproces natuurlijk als je de eerste keer de vloer opgaat. Daar hebben we ook op aangedrongen bij de regisseur: laat ons zo snel mogelijk eens repeteren om te kijken of onze dochters daadwerkelijk wel daartoe in staat zijn. Dat we elkaar in de ogen kunnen kijken en dat we elkaar geloven. Dat was zeer belangrijk om te zien of we veel werk aan ze zouden hebben of niet, maar we hadden zoiets van: 'oké'."
U heeft natuurlijk een theateropleiding gedaan, uw dochters niet.
Filip: "Ze spelen puur op instinct en intuïtie."
An: "Ik heb dat nooit geloofd, dat er iets in de genen kan zitten. Maar nadat ik heb gezien hoe onze dochters omgaan met het stuk en de opvoering, heb ik daar toch mijn twijfels over."
Filip: "Natuurlijk wordt er aan tafel ook wel eens over gesproken."
An: "Ze zijn van kleins af aan ook naar voorstellingen komen kijken. Ze hebben dus wel al gezien dat iets heel echt kan lijken terwijl het dat niet altijd is."
Filip: "Daarnaast was er nog een tweede spannend moment. Een zaal die vol zit met publiek, gaan ze daartegen bestand zijn? en dat is natuurlijk als die zaal vol zit met publiek, of ze dan tegen die druk bestand zijn? Voor hetzelfde geld kunnen ze bevriezen en dan is er niks meer mogelijk. Maar dat hebben ze absoluut fantastisch gedaan. Ik ben een zeer trotse vader en ook een trotse echtgenoot trouwens."
Filip, u heeft sinds 1997 niet meer op het toneel gestaan. Hoe is het om dit nu weer te doen en dan meteen met het hele gezin?
Filip: "Ik ben voor mijn werk vaak op reis. Dan ben je alleen en wil ik vaak zo snel mogelijk naar huis. Ik mag in mijn handen knijpen dat ik bij de acht procent hoor in Vlaanderen die kan leven van het acteren. Nu, met Familie, voelt dit niet als werken maar als een aangename invulling van de tijd met het gezin. Het is 'family quality time'."
Zou u zelf ook met uw dochters een voorstelling als deze bezoeken?
Filip: "Dat denk ik wel. Nadenken is niet slecht."
An: "Ik zou dat ook doen. Toch zou ik ze willen behoeden. Sommige voorstellingen zijn gewoon te moeilijk. Dat geldt ook voor mij. Toch heb ik niet het gevoel dat Familie een moeilijke voorstelling is. Op een bepaalde leeftijd moet je jezelf vragen stellen over de maatschappij. Voor een puber van zestien jaar die worstelt met levensvragen en identiteit is deze voorstelling heel verrijkend denk ik."
Filip: "Dat denk ik ook. Verrijkend en herkenbaar."
Als u alles van te voren geweten had, de gesprekken met uw dochters, het repetitieproces en dergelijke, zou u dan weer besluiten om de voorstelling te maken?
Filip: "Mag ik één woord zeggen? Ja."
An: "Absoluut."
Familie is een productie van NTGent.
Spel: Louisa Peeters, Leonce Peeters, An Miller en Filip Peeters
Regie: Milo Rau
Fotografie: © Michiel Devijver
Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl.
Nog even dit
Onze artikelen zijn gratis en zullen nooit achter een betaalmuur verdwijnen. Voor theatermakers willen wij een onafhankelijk en levendig platform bieden: voor nu en in de toekomst. Donaties zorgen ervoor dat wij op lange termijn kunnen blijven investeren in het platform Theater050 en dat verhalen over theaterproducties belicht worden.
Betalen kan via onderstaande knop en je mag het bedrag zelf kiezen.
Bedankt voor je steun!
Kies het bedrag en doneer
Als je zwart bent, moet je iedere dag sterk zijn
Ingrid de Vries
Verhalen
Dio van Velden
Verhalen
