Wat gebeurt er in jouw leven en hoofd als je een crisis doormaakt?

Hoe is het om een crisissituatie mee te maken? Of als je je zorgen maakt over iemand die psychisch kwetsbaar is? Theatergroep Foolcolor gaat deze vragen niet uit de weg. Met hun voorstelling 'Kim & Elena' krijgt het publiek een inkijkje in het leven van twee vrouwen die de regie op hun leven verliezen.

Sandra Hartzema vertolkt de rol van Elena en heeft meegeschreven aan deze voorstelling. Met haar en regisseur Ine Paulien Weijer heb ik afgesproken bij hun repetitieruimte. Ze vertellen graag meer over de aanleiding van deze voorstelling.

'We willen echt laten zien wat er in het leven van Kim en Elena gaande is'

Sandra: "Kim & Elena gaat over twee vrouwen die psychisch kwetsbaar zijn en waarbij hun situatie escaleert. Het publiek kijkt mee achter hun voordeuren en ervaart hun verhalen." Het doel is om te laten zien wat er precies gebeurt bij een crisissituatie. Ine Paulien legt uit: "Hier kunnen veel dingen aan vooraf gaan. Wij willen hierover het gesprek op gang brengen."

Iemand die psychisch kwetsbaar is, krijgt te maken met een grote hoeveelheid instanties en instellingen. Zoals huisarts, GGZ, gemeente of woningbouw. Soms is ook de politie of verslavingszorg betrokken. Wat gaat iedereen doen en wie is waarvoor verantwoordelijk? Deze vraag vormde voor theatergroep Foolcolor een aanleiding om de verhalen over Kim en Elena naar het theater te halen. Met als doel om het gesprek over psychische kwetsbaarheid op gang te brengen en het publiek te laten voelen wat voor leven deze vrouwen hebben.

kim & elena, foolcolor — © Jethro Bijleveld, voorstelling Kim & Elena, Theatergroep Foolcolor

Het kan ingewikkeld zijn

Het gesprek aangaan met iemand die verward gedrag vertoont, kan spannend en moeilijk zijn. Ine Paulien zegt hierover: "Je weet niet hoe degene reageert. Ook kan de tolerantie laag zijn. Als je 's nachts wakker wordt, omdat een buurman of buurvrouw lawaai maakt, dan kan het boosheid oproepen. Vaak is de reactie op verward gedrag dan ook: 'bel de politie' of: 'neem ze mee'. Maar er zit ingewikkelde materie achter."

Sandra vult aan: "Als je naast iemand woont die verward gedrag vertoont, dan kun je daarvan angstig worden. Ook kun je je zorgen maken over iemand uit jouw omgeving die psychisch kwetsbaar is. Wij willen mensen laten zien wat er in het leven en hoofd gebeurt van iemand die zo'n situatie meemaakt."

Twee verschillende verhalen

In de voorstelling maken personages Kim en Elena verschillende dingen mee. Toch verliezen zij allebei de regie op hun leven. Kim is opgroeid in een welgesteld gezin en kreeg te maken met een grote prestatiedruk. Als zij op zichzelf gaat wonen, gaat ze los… Dat heeft grote gevolgen. Om haar schulden af te lossen, besluit Kim om 'even' als sekswerker te werken. Ze raakt verslaafd.

Elena is in een onveilige situatie opgegroeid en moest vaak verhuizen. Ze heeft veel trauma's opgelopen. Wanneer een ingrijpende behandeling bij de tandarts voor behoorlijke complicaties zorgt, wordt Elena steeds angstiger. Ze raakt ervan overtuigd dat ze wordt afgeluisterd. Wat Elena precies meemaakt, daarover willen Ine Paulien en Sandra niet teveel details prijsgeven: daar komt het publiek vanzelf wel achter. Wel vertellen ze graag meer over de rol zelf.

'Dat verschil tussen groot en klein; dat vind ik mooi om te spelen'

Ine Paulien: "Elena is geen agressief persoon, maar wél boos en achterdochtig. Daarnaast heeft ze een kwetsbare kant. Het is een sterke rol." Sandra klinkt enthousiast: "Elena heeft geen remmingen. Dus dan wordt het groot. Maar soms moet ik het juist klein maken, bijvoorbeeld als ze kwetsbaar is. Dat contrast vind ik mooi om te spelen."

Het komt op mij over dat het theatervak een grote liefde is van Sandra. Ze zegt hier zelf over: "Acteren is mijn uitlaatklep, het is echt iets wat ik kan." Tijdens haar spel let Sandra goed op de reacties van het publiek. Achteraf kan ze alle gespeelde scènes woord voor woord in haar hoofd terughalen. Ze merkt dat de kwetsbaarheid van Elena overkomt en dat sommige toeschouwers even moeten sniffen.

Tijdens haar theateropleiding leerde Sandra dat je een scène niet afbreekt als je op het toneel staat. Dat heeft ze afgelopen januari zelf in de praktijk moeten brengen. Tijdens het spelen van Kim & Elena sneed ze zichzelf per ongeluk met een stanleymes. Met een diepe wond in haar duim als gevolg. "Dat gebeurde tijdens de vierde scène. De voorstelling heeft eenentwintig scènes," herinnert Sandra zich. Ondanks deze moeilijke situatie slaagde ze erin om door te spelen. "Zelfs ík, als regisseur, had niet in de gaten dat Sandra gewond was. Ze bleef tekstvast, het was alsof er niks was gebeurd," vertelt Ine Paulien, "We hebben er wél voor gezorgd dat zo'n ongeluk niet opnieuw kan gebeuren."

Foolcolor is als een familie

Sandra maakt al zo'n tien jaar uit van theatergroep Foolcolor. De deelnemers maken voorstellingen voor congressen, debatten, vergaderingen en studiedagen. Volgens Sandra is de groep fantastisch: "Het voelt als een familie. Iedereen heeft zijn of haar struggles. We zijn daar heel open over en besteden ook daar aandacht aan. En dan gaan we aan het werk." Ine Paulien voegt toe: "Iedereen heeft een bepaalde levenservaring, de spelers vinden herkenning bij elkaar."

Acteerervaring is geen voorwaarde om mee te kunnen doen bij Foolcolor. Iedereen die een GGZ-achtergrond heeft en zichzelf wil ontwikkelen door theater is welkom. Wel wordt gekeken of iemand bij de groep past en in staat is om afspraken, zoals wekelijks repeteren, na te komen. Foolcolor wil iedereen de mogelijkheid bieden om het beste uit zichzelf te halen. Dat vraagt in sommige situaties om extra aanpassingsvermogen van de groep, tekstschrijvers en regie. Zo werd er onlangs een extra rol geschreven, speciaal voor een nieuwe speler. De repetities waren al volop aan de gang. Op die manier kon die persoon toch meedoen en ervaring opdoen.

'Wij willen vooroordelen wegnemen en taboes doorbreken'

"Met onze voorstellingen willen we mensen laten nadenken en dingen in beweging zetten," vertelt Ine Paulien. Volgens haar is dit nodig om taboes te kunnen doorbreken en vooroordelen weg te nemen. Hun voorstellingen leveren mooie reacties op. Van mensen die zich herkennen in een bepaald onderwerp en zich niet meer zo alleen voelen. Of van toeschouwers die zeggen: 'Zo is het dus om een psychose te hebben'.

Hoe lang bestaat Foolcolor eigenlijk? Het blijft even stil als ik die vraag stel. Toch al ruim twintig jaar, beseft Ine Paulien. Ze somt op: "In eerste instantie maakten we films. Later kwam er een mix tussen film en theater. Nu doen we alleen theater." Op het gezicht van Sandra verschijnt een brede glimlach. "Gelukkig is er voor het theater gekozen," zegt ze. Ze zou niet anders willen.

Dan is het voor Foolcolor tijd om weer aan het werk te gaan. Volgende maand wacht het Grand Theatre op Kim & Elena…