The Phantom of the Noorderzon

"We nodigen je uit voor een exclusieve conferentie van vergeten maskers en geheime genootschappen. De betoverende soloperformance van Matías Umpierrez ontleedt onze obsessie om onszelf te (ont)worden." Deze tekst uit de aankondiging van het Noorderzon Festival is wervend en nog te bevatten. De bijbehorende foto is van een intrigerende schoonheid. Ik wil dit beleven!

Ik ga deze keer niet naar het plantsoen, maar naar het Grand Theatre.

De zaal is behoorlijk gevuld. We zien een wit horizondoek, wit speelvlak, lege, enorme vitrinekast en aan weerszijden kleedkamerspiegels. U weet wel: met rondom brandende peertjes. Heel sereen, heel rustig.

"Het werk van Matías Umpierrez is een onderzoek naar de relatie tussen publiek en fictie. Door dit onderzoek bevinden zijn projecten zich op de grens van podiumkunsten, beeldende kunst en curatoriële projecten die een dialectiek genereren tussen herinnering-vergetelheid-kijker-scène-territorium. Zijn werk creëert dus een dialoog op een wereldwijde manier - met wisselende locaties, talen, media en disciplines." Deze aanvullende tekst uit eveneens de aankondiging van het Noorderzon verwart mij, is voor mij te academisch.

Ik ga dus gewoon kijken luisteren naar wat ik voorgeschoteld krijg. Het zaallicht dooft. Op het podium verschijnt een sierlijke gedaante. Strak, Spaans aandoend, zwart kostuum en dito hoed met brede rand. Het gezicht is egaal blauw. Alsof de persoon een blauwe ballon over het hoofd getrokken heeft. Een prachtig en adembenemend beeld. Met een flonkerende schaar worden drie gaten in de ballon geknipt: ogen en mond worden zichtbaar. Mag ik u voorstellen: de hoofdrolspeler van vanavond… Anonymous!

De persoon pakt een microfoon. Elke beweging is even doortastend als sierlijk.

Het gaat spreken en zal dat gedurende anderhalf uur, behoudens enkele bewegingsroutines, blijven doen. We horen een vrij monotone lage stem. Deze is vervormd en vertelt ons verhalen in het Spaans. Er is boventiteling op de horizon en ondertiteling op de speelvloer in het Engels. Het onderwerp is: maskers. Intrigerende, ontroerende en huiveringwekkende verhalen over maskers krijgen we te horen, er zijn projecties van maskers en tientallen quotes en oneliners van beroemde psychologen, filosofen en psychiaters over maskers. Het duizelt me…

© Niels Knelis, voorstelling 'Eclipse', Matías Umpierrez, Noorderzon 2024

Anonymous toont ons zijn verzameling maskers. Een gasmasker, lasmasker, maskers van clowns, van King Kong, het carnaval, de ruimtevaart, Zorro, de Etrusken, uit Venetië, het Scream masker, dat van The Phantom, maskers uit martelkamers en de BDSM-wereld. Maskers uit andere melkwegstelsels. Make-up is een masker en overal hoort een verhaal bij. Ik kijk gehypnotiseerd naar de maskerade op het podium en mis alweer de helft van de boventiteling of projecties. Ik heb onvoldoende zintuigen.

Vooruit dan: een verhaal welk ik min of meer volledig heb gevolgd en onthouden. Rond 1885 wordt uit de Seine te Parijs het lijk van een jonge vrouw opgevist. Haar identiteit is onbekend en ze wordt voor publiek toegankelijk opgebaard in de hoop op de gouden tip. Die blijft uit, ze wordt in een anoniem graf ter aarde besteld maar de patholoog maakt nog tijdig een afdruk van haar gezicht: een dodenmasker. Hij maakt wat extra afdrukken en schenkt die aan bevriende collega’s. Die op hun beurt ook verzoeken krijgen voor zo’n kopie van 'Het meisje uit de Seine' met die mysterieuze, serene glimlach. Een decennium later heeft de helft van de Franse huishoudens deze 'verdronken Mona Lisa' aan de muur. Zij inspireerde Camus tot een roman, Nabokov tot een gedicht en Picasso tot een schilderij!

Maar het verhaal is nog niet uit.

Rond 1960 wordt in Stavanger (Noorwegen) door een arts genaamd Asmund S. Laerdal geëxperimenteerd met een pop waarop aankomend verpleegkundigen mond-op-mond-beademing kunnen oefenen. De torso komt gereed alleen…er is nog geen hoofd met een geschikte mond. U raadt het al: Laerdal kiest voor het Seine-meisje. Ze krijgt de naam Resusci Anne en wordt zo de meest gekuste vrouw ter wereld. Miljoenen levens heeft ze gered en inspireerde Michael Jackson tot zijn nummer ‘Smooth Criminal’. (Ik meen mij te herinneren dat ik mijn diploma toch echt op een mannelijke versie heb behaald en jawel. Hij heet Ambu-Man, wordt standaard zonder armen en benen geleverd vanaf 589,00 euro excl. btw).

Dodenmaskers werden hip. Vooral die van componisten: Beethoven, Mahler, Haydn, Liszt, Chopin en Wagner: ze zijn te bewonderen. Het Koninklijk Huisarchief heeft een kostbare doos met het dodenmasker (plus linkerhand) van ZM Koning Willem II en dat van zijn zoon ZM Koning Willem III bevindt zich in het Rijksmuseum. Het dodenmasker van de Nederlandse dichter-en-meer Willem Bilderdijk (1756-1831) bevindt zich onder een stolp in de Vrije Universiteit van Amsterdam. Het beroemdste dodenmasker is toch dat van Toetanchamon (1344-1324 v. Chr.). Zijn ongeschonden graf mét puur gouden masker werd ontdekt in 1922 door Howard Carter en Lord Carnarvon. Maar het oudste gevonden masker dateert van circa 8.000 jaar v. Chr. en wordt toegeschreven aan de Maya’s.

Er was een periode dat adellijke dames geen gebruind gezicht wilden/mochten. Dat was voor de arbeidersklasse.

Ze poederden wat af, droegen parasolletjes of lieten die dragen door een schattig souvenirtje uit een kolonie en flaneerden in siertuinen met berceaus. Ook droegen ze maskers. Bij de mond zat aan de binnenkant een soort bit wat ze tussen de kaken klemden. Dat belemmerde hen vanzelf bij het spreken en dat trof: het was niet de bedoeling dat ze deelnamen aan conversaties.

Maskers waren er ook voor de gehavende soldaten uit WO I. Dankbrieven zijn bewaard gebleven en worden voorgelezen. 'Dankzij u kan ik mijn man weer op de lippen kussen'. Die schokt mij. Een lichaam heeft zoveel plekken om te kussen en lief te hebben. Was de verminking té afstotend? Er zijn legio foto's van half weggeslagen gezichten. Gelukkig is ze van hem blijven houden. Ondertussen gaat de performance door. Er worden maskers geboetseerd, geprojecteerd, op- en afgezet. De Bolero van de Franse Maurice Ravel uit 1928 zet in. De beroemde balletmuziek voor de Oekraïense prima-ballerina Ida Rubinstein waarvan Ravel zelf zei: ‘Het is inhoudsloos’. Het volhardende hypnotiserende ritme (ostinato), de crescendo’s en krachtige modulatie van Do-groot naar Mi-groot maskeerden die leegheid.

Maar wie gaat er nu achter die blauwe ballon schuil?

Is het een man? Of vrouw? En waarom wil ik dat eigenlijk weten? Ik kijk en luister al anderhalf uur naar een schitterend mens! Het pronte voorkomen van een Dolly Parton is er niet. En voor balletdansers, drag queens (en op korte termijn waarschijnlijk ook polsstokhoogspringers vrees ik) is er speciaal ondergoed dat het fruitkraampje perst tot een smoothie. Dan gaat de blauwe ballon af, een rubberen sixpack-corset uit en schrijdt, ein-de-lijk, sierlijk als altijd door een rookgordijn naar voren… Anonymous! Met een gouden masker en een spottende grijns…