'Je hebt de ander nodig om verder te komen'

Danser en choreograaf Mohamed Yusuf Boss werkt in de Nieuwe Kerk aan 'AFAR': een voorstelling over ontmoetingen, verhalen en perspectieven. Waarom heeft hij voor deze bijzondere locatie gekozen en hoe is deze voorstelling ontstaan? Wij kijken mee met de eerste repetitie in de kerk.

Drie dansers zijn samen aan het oefenen. Tegenover hen zit Mohamed Yusuf Boss op een kerkbankje. Geconcentreerd, maar met een glimlach, kijkt hij toe. Af en toe geeft hij een technische aanwijzing. "Nee, bij deze voorstelling dans ik zelf niet mee," verklapt hij ons, "Daar heb ik als choreograaf bewust voor gekozen, omdat dit een zoektocht moet zijn voor alle deelnemers. Dat betekent voor mij dat ik moet loslaten. Dat is spannend, maar goed om te doen".

afar repetitie — Mohamed Yusuf Boss, foto: René de Boer

Nieuwe verhalen, ontmoetingen en perspectieven

Volgens Mohamed nemen alle deelnemers die bij AFAR betrokken zijn – zestien mensen in totaal – zijn of haar eigen wereld mee naar de voorstelling. Hij werkt graag vanuit het 'Each One Teach One'- principe: het delen en overbrengen van kennis en passies. "Je vertrekt als het ware vanuit de mens," benadrukt hij, "Je neemt de ander mee naar jouw wereld. Daardoor ben je ook in staat om een ander perspectief te kunnen zien".

Het woord 'afar' betekent 'vier'. Dat staat voor deze vier elementen: muziek, kerk, dans en de gemeenschappen die de ruimte gebruiken. Er doen zowel dansers als muzikanten mee aan deze voorstelling. Ook is er zang te horen.

Het kerkorgel is een instrument dat ademt

Het orgel krijgt een prominente rol en als je de deuren opent van de Nieuwe Kerk, begrijp je meteen waarom. Het imposante Timpe-orgel dat hier staat, is niet te missen. Dit kerkorgel werd in 1829-1831 gebouwd.

Toen Mohamed dit Timpe-orgel zag, wist hij eigenlijk meteen dat hij hiermee wilde werken. Vol verwondering vertelt hij: "Iemand zei tegen mij: 'Het orgel ademt' en dat vond ik zo'n mooie uitspraak. In deze voorstelling is 'adem' ook een heel belangrijk onderdeel."

Deze kerk biedt een dak van verhalen

Als voorbereiding op AFAR werd onderzoek gedaan binnen de Nieuwe Kerk. Hiervoor heeft Mohamed met verschillende mensen gesproken, zoals de dominee en kerkgangers. Mohamed klinkt enthousiast over zijn bevindingen: "Iedereen neemt zijn of haar eigen achtergrond mee naar deze kerk. Op mij komt het over dat het hier niet alleen om religie gaat, maar dat de gemeenschap ontzettend belangrijk is. Hier heerst echt de gedachte: 'wij' gaan dit doen."

Liefde, gelijkwaardigheid en eigenheid

Het 'wij'-gevoel komt ook aan bod in AFAR. Deze voorstelling is namelijk ontwikkeld vanuit de Afrikaanse filosofie 'Ubuntu'. Dat betekent: ik ben, omdat wij zijn'. Je gaat op zoek naar wat ons samen bindt: gedeelde menselijkheid.

"Je gaat met elkaar een connectie aan. Dat kan misgaan als er sprake is van angst of onwetendheid. Daarom vind ik het belangrijk om perspectieven te kunnen delen," verduidelijkt Mohamed, "Behalve liefde voor de mensheid, is gelijkwaardigheid en eigenheid belangrijk. Hierdoor kun je dicht bij jezelf blijven en elkaar meenemen in het verhaal".

In Somalië is het wij-gevoel aanwezig

Mohamed is geboren in Somalië en kwam als kind naar Nederland. Hij lijkt zich daarmee tussen twee werelden te begeven. In Somalië leven de mensen in clans, waardoor er altijd familie om je heen is.

Het contrast met Nederland, waar het 'wij-gevoel' veel minder op de voorgrond staat, is groot. Mohamed vertelt hierover: "De huizen in Nederland hebben grote ramen. Afrikaanse mensen hangen hier vaak vitrage voor. Door de ramen kijken kan een gevoel van eenzaamheid oproepen. Het is te confronterend, omdat je dan kunt zien wat er buiten niet is."

Je neemt de ander mee naar jouw wereld en andersom gebeurt dat ook

Ooit viel het Mohamed op dat zijn moeder in Nederland moeite had met bepaalde dingen. Lange tijd begreep hij niet waarom. Tot hij werd meegenomen naar haar wereld. "Ik ging met haar naar Somalië. Bepaalde dingen die daar heel gewoon zijn, voelden voor mij ongemakkelijk. Toen begreep ik opeens wat ze bedoelde."

Zijn eigen verhalen zag hij vroeger nooit. Als choreograaf heeft hij nu de mogelijkheid om deze verhalen alsnog te vertellen. Daar kijkt hij naar uit. Tegelijkertijd voelt dat als een grote verantwoordelijkheid.

"Ik kan niet in mijn eentje een bevolkingsgroep vertegenwoordigen," stelt hij vast, "In deze voorstelling neem ik mij eigen labels mee, datzelfde geldt voor iedereen die meedoet, maar eigenlijk zijn die labels bijzaak. Waar het om gaat is dat ik hier als persoon sta".

Iedereen heeft die uitwisseling nodig om verder te komen

Als werkwijze laat Mohamed graag mensen die vreemden voor elkaar zijn, elkaar ontmoeten. Hij geeft ook weleens de opdracht om een brief naar de ander te schrijven. In een tijd waarin contacten eenvoudig per WhatsApp worden afgehandeld, lijkt die benadering - op een persoonlijke manier contact maken - een andere insteek dan gebruikelijk.

Misschien ligt deze vorm ook buiten de comfortzone van sommige mensen? "Het kan inderdaad ongemakkelijk zijn. Als je echt contact maakt, laat je ook een gevoelige kant zien van jezelf," beaamt Mohamed, "Maar die kwetsbaarheid, die zoektocht naar het menselijke, dat vind ik mooi."

Informatie uitwisselen, contact zoeken en moeite doen voor de ander; het zijn de hoofdingrediënten van AFAR. Dat is ook wat Mohamed doet: hij loopt de kerkzaal in om contact met de deelnemers te maken. Zijn glimlach is veelzeggend. Het is feest.

'AFAR' is op 14 december om 20.30 te zien in de Nieuwe Kerk, Nieuwe Kerkhof 1 in Groningen. Op de website van het Grand Theatre staat meer informatie.

Fotografie: René de Boer; tijdens de repetitie van 'AFAR' in de Nieuwe Kerk, 6 december 2019
Interview: Charlotte Beerda en Ingrid de Vries

Ingrid de Vries

13-12-2019