Kunstenaarscollectief ZUHAUSE reist rond door Europa om verhalen te verzamelen voor hun project 'ÉLIËN'. Inmiddels is de groep in Roemenië. Terwijl camper UFO hen verder transporteert, ergens tussen Boekarest en de Poolse hoofdstad Warschau, lukt het om contact te krijgen met Élénie Wagner. "De afgelopen weken zetten ons aan tot nadenken," vertelt ze, "er is superveel om voor te vechten".
De vorige keer dat ik Élénie belde, zo'n twee weken geleden, was ZUHAUSE onderweg naar de Griekse plaats Thessaloniki. Daarna ging het gezelschap via Bulgarije naar Roemenië. Vanuit hoofdstad Boekarest reizen ze nu door naar Polen. In de camper blijkt Élénie al een uur op mijn telefoontje te wachten, omdat we allebei vergeten zijn dat we niet in dezelfde tijdzone zitten.
Ontzettend veel landen bezoeken in een relatief korte tijd en mensen ontmoeten.
"Binnen dertien dagen willen wij aan de Finse grens zijn, bij Lapland," bedenkt Élénie, "dan komen we ook nog door Litouwen, Letland en Estland... We leggen dagelijks zo'n driehonderdvijftig kilometer af. Op zich lijkt dat niet zoveel, maar de camper gaat niet zo hard en dan hebben we natuurlijk ook een hond mee die regelmatig even naar buiten moet. Op die manier krijg je trouwens prachtige natuurgebieden te zien".
Drie maanden rondreizen door heel Europa... Dat klinkt fantastisch. Toch is het niet te vergelijken met 'op vakantie gaan'. "Nee, dit is geen snoepreis," lacht Élénie, "we krijgen weleens berichtjes met de vraag 'Hoe is het op vakantie?', maar eigenlijk zijn we drie maanden op reis. Als dit een vakantie zou zijn, dan zou ik langer de tijd kunnen nemen om uit te rusten. We ontmoeten telkens nieuwe mensen en leven dicht op elkaar in onze bus. Ik zou zeggen: laten we het woord 'vakantie' afschaffen".
Totaal andere wetten en regels; vaak op nog geen drie uur vliegen vanaf Nederland.
Op hun reis is alles nieuw en anders. Vaak ook confronterend, zoals de afgelopen dagen. Het verbaast Élénie hoe Europa in elkaar zit. In sommige landen is alles ontzettend goed geregeld, maar andere landen hebben een andere wetgeving. Ze vindt het onvoorstelbaar dat mensen in datzelfde Europa in armoedige omstandigheden moeten leven. Of waar de politie in de stad iedereen lijkt op te pakken.
Ook Roemenië, het land waar ze nu zijn, is ingewikkeld. In Boekarest heeft ZUHAUSE een kunstenaarshuis bezocht waar workshops aan jongeren werden gegeven. In het kunstenaarshuis wordt 'political theatre' gemaakt.
In Roemenië is het echter niet vanzelfsprekend om bezig te zijn met kunst, laat staan dat je hiervoor een eigen plek kunt bemachtigen. De leden hebben hiervoor een revolutionaire en creatieve oplossing gevonden. Ze gingen aan de studie om een certificaat te bemachtigen, waarmee het mogelijk werd om een gastronomisch bedrijf op te richten. Vervolgens richtten ze een bar op.
De bar is geopend tijdens de avonduren. Overdag worden de stoelen opzij gezet om te repeteren en op die manier is er toch een eigen ruimte. Voor deze werkwijze kan Élénie alleen maar bewondering opbrengen. "Dat dit gezelschap in Boekarest kunst maakt, is heel bijzonder. In Nederland is het aangenaam en kunnen we vrij zijn. Wij hebben dus superveel om voor te vechten. Soms moet je dat voelen om te beseffen en in Roemenië voel ik dat echt."
De verhalen van zowel de vluchtelingen als de vrijwilligers zijn indrukwekkend.
Datzelfde gevoel kreeg Élénie eerder in het Griekse Thessaloniki. Hier ontmoette ZUHAUSE vluchtelingen uit Afghanistan en Syrië. Ook maakte de groep kennis met een aantal vrijwilligers van Mobile Info Team. Hun tijd in Thessaloniki maakte veel los. Nieuwkomers die aankomen in Thessaloniki hebben vaak niets: deze stad kan de instroom van de afgelopen jaren maar moeilijk bijhouden.
Élénie vertelt hierover: "Thessaloniki is totaal veranderd. Hier zijn allemaal mensen die wachten op een nieuw thuis. Het is ontzettend heftig om als vluchteling te besluiten om een land te verlaten. Eigenlijk zijn we bevoorrecht in Nederland. Door geluk, en door het lot, wonen wij in een veilig land. Griekenland heeft een waanzinnig grote opgave gekregen binnen Europa. Ze doen wat ze kunnen, maar dat is helaas niet goed genoeg..."
"De vluchtelingen in Thessaloniki worden opgevangen in tentenkampen die niet voldoen, ook in Griekenland kan het -5 ℃ worden. Sommige mensen trekken in een leegstaande woning. Hele families leven in een verlaten trein... Als vluchteling hoop je dat je hier wegkomt, maar als dit eindelijk lukt, is het nog niet afgelopen. Dan kom je in een lange asielprocedure terecht."
ZUHAUSE sprak met vrijwilligers uit Frankrijk, Engeland, Italië en Duitsland: mensen die zich inzetten om nieuwkomers op te vangen en hen van informatie te voorzien. Deze vrijwilligers helpen mee om papieren te vertalen en zorgen ervoor dat vluchtelingen worden beziggehouden. Hun werk is behoorlijk gecompliceerd. Wat hun werk de afgelopen periode bemoeilijkte, was dat er via de media een gerucht werd verspreid onder de naam 'Caravan of Hope'. De grens met Albanië zou worden geopend, wat veel mensen valse hoop gaf. Het gerucht was niet waar, maar het droeg bij aan een grote toestroom en meer onrust. Gedesillusioneerd gingen de nieuwkomers terug naar de kampen in Thessaloniki.
Menselijkheid vinden in Thessaloniki.
De vrijwilligers zetten alles op alles om nieuwkomers op de juiste manier te informeren. Hun werk vindt Élénie belangrijk. "Deze mensen zijn zo intens bezig om te helpen. Ik snap niet dat het om vrijwilligersfuncties gaat, want ze doen zo ontzettend veel voor de nieuwkomers. Ze krijgen hier bijna niks voor terug: ze zetten hun spaargeld in of ontvangen een kleine vergoeding. Toch doen zij dit werk met de beste bedoelingen. Ze vangen nieuwkomers liefdevol op en zijn daarbij in staat om hun eigen ego opzij te zetten. Dit is de menselijkheid waarnaar wij op zoek zijn."
In Thessaloniki kreeg ZUHAUSE gezelschap van mede-oprichter Mirjam van Dijk. Zij reisde een week mee, tot aan Bulgarije. Aangezien de leden van ZUHAUSE ook met elkaar bevriend zijn, leek de komst van Mirjam van tevoren een fantastisch idee, maar... "Mirjam heeft alleen maar regen, regen en regen meegemaakt," verzucht Élénie, "dat vind ik zo jammer, ook voor haar. We konden geen kant op. Er was geen camping te vinden en ik heb het record niet-douchen gehaald. En in Nederland zitten ze op dit moment te barbecueën? Niet te geloven".
In Thessaloniki gingen Mirjam en Élénie samen naar een dierenasiel om zieke honden uit te laten. "Mirjam heeft in ieder geval dát nog wel kunnen doen," grapt Élénie, "zelf wilde ik ontzettend graag iets doen voor de dieren. Ik heb op deze reis zoveel onrecht gezien richting straathonden. Ik word dan echt boos op de mensen. Het raakt me, want dieren zijn ontzettend lief. Eigenlijk zou ik een album voor een hond moeten maken, schrijf dat maar op."
Antonio zorgt geweldig voor ons.
Élénie vervolgt: "Ik schrijf sowieso een nummer voor mijn hond Antonio. Het gaat heel goed met hem op reis. Ik denk dat hij stiekem ook veel slimmer is dan ik. Door Antonio ontdekken we nieuwe natuurgebieden. Natuurlijk zorgen wij er allemaal voor dat hij niks tekort komt, maar ik denk dat hij stiekem beter voor ons zorgt dan andersom."
Het debuutalbum begint te vorderen. De ontmoetingen op hun reis zorgen voor een intense ervaring. De verwachting is dat er meer dan genoeg materiaal ligt voor de voorstelling en documentaire. Terwijl ZUHAUSE onderweg muziek en teksten schrijft – met uitzondering van chauffeur Grey uiteraard – en met mij aan de telefoon zit, brengt camper UFO hen verder richting het noorden. Ze zijn al op de helft van hun reis.
UFO hoest en kucht, maar hij rijdt.
Als de groep Finland heeft bereikt – dat is nog even opschieten geblazen – is het de bedoeling om verder door Noord-Europa te reizen. Langs Lapland, Noorwegen en Denemarken. Eind mei hopen ze weer in Groningen te zijn. Met hun camper UFO hebben ze lange afstanden afgelegd en veel meegemaakt.
De grote uitdaging is dat UFO geen huis is, maar wel als zodanig wordt gebruikt. Bovendien kampt de camper met verschillende omstandigheden en daarover maakt Élénie zich soms zorgen. "We leggen lange afstanden af. Het weer is soms bloedheet, dan weer vochtig. Dat vraagt veel van een auto. Het goede nieuws is dat UFO trouw is. Soms doen we even rustig aan en dan kunnen we weer op weg. Hij hoest en kucht af en toe, maar hij doet het."
Met ZUHAUSE gaat het goed. Van Koningsdag zullen ze waarschijnlijk weinig meekrijgen, maar onderweg is er een ander belangrijk feest te vieren: de verjaardag van Grey. Verder wordt er veel nagedacht. De groep zit, zoals Élénie zegt, in een soort filosofische denkstand. Het vraagstuk 'Waarom doen we wat we doen?' blijft zich opdringen. Dat lijkt ook niet zo vreemd: de reis is intens en de ontmoetingen hebben veel indruk gemaakt.
Achter alle verhalen en ontmoetingen zit een belangrijke overeenkomst. Iedere keer gaat het om de vraag: wat doen wij in Europa voor menselijkheid? Élénie besluit: "Waar we komen en hoe de omstandigheden ook zijn, telkens ontmoeten we mensen die belangrijke dingen in gang zetten. Dat zie je ook terug bij de vrijwilligers in Thessaloniki en de kunstenaars in Boekarest. Dat we die menselijkheid terug kunnen vinden, is een grote reden om optimistisch te blijven."
Foto's: ZUHAUSE
Nog even dit
Onze artikelen zijn gratis en zullen nooit achter een betaalmuur verdwijnen. Voor theatermakers willen wij een onafhankelijk en levendig platform bieden: voor nu en in de toekomst. Donaties zorgen ervoor dat wij op lange termijn kunnen blijven investeren in het platform Theater050 en dat verhalen over theaterproducties belicht worden.
Betalen kan via onderstaande knop en je mag het bedrag zelf kiezen.
Bedankt voor je steun!
Kies het bedrag en doneer
Voorbij alle hekken, muren en andere grenzen
Ingrid de Vries
Verhalen
Achter elke deur zit een verhaal
René de Boer
Reportage
