Wat blijft er over van menselijk contact als we via schermen communiceren?

"Ni hao!" Een enthousiaste groep mensen begroet het publiek. We antwoorden voorzichtig 'Hallo' terug. We zijn live verbonden met de hoofdstad van Taiwan. Vanuit Nederland ligt Taipei op ongeveer twaalf uur vliegen en het is daar zes uur later. Ondanks het grote verschil in tijd en afstand, ontmoeten Groningen en Taipei elkaar. Hier en nu. Ons contact lijkt op dit moment vanzelfsprekend, maar hier is veel aan vooraf gegaan.

Voor Noorderzon houdt Kunstenaarscollectief WERC zich onder meer bezig met het jaarlijkse campagnebeeld en lichtinstallaties, zoals Lily (de lichtjes op de vijver). Voor het Noorderzomerprogramma brengen deze makers, in samenwerking met Very Theatre in Taipei, een voorstelling naar Forum Groningen: The Place Where We Meet. Een performance in een kunstinstallatie over de grenzen van de fysieke en digitale wereld. Volgens Joachim Rümke van WERC is deze productie op een bijzondere manier tot stand gekomen. Nadat ik de voorstelling heb gezien, ga ik met hem in gesprek.

The Place Where We Meet

In de theaterzaal is veel te ontdekken. Het eerste wat het binnenkomende publiek kan zien, zijn de grote afbeeldingen van Taiwan die op de muur worden geprojecteerd. Aan de achterkant van het podium zijn grote netten gespannen met allerlei lampen. Het geheel doet denken aan een arena. In die arena komt een enorme glanzende, zilverkleurige bal voorzichtig in beweging.

Door de hoeveelheid visuele prikkels zou je bijna de doodgewone huiskamer-inrichting vergeten: een bescheiden opstelling, vlak bij de eerste rij. Met allerlei attributen, zoals tafeltjes, bed, kast, planten, stoel, wasrek, leeslampjes, een kleine wereldbol... Hier ademt alles IKEA. Toch komt juist vanuit die eenvoudige kamer een kettingreactie tot stand. Dit is de plek waar performer Mohamed Yusuf Boss de inkomende oproep van Yen-Fang Yu beantwoordt.

Taipei en Groningen: twee huiskamers met verrassende overeenkomsten...

Beide kamers zijn ongeveer op dezelfde manier ingericht. De Nederlandse en Taiwanese huiskamers lijken met elkaar gespiegeld, als twee parallelle werelden. Zelfs die immense zilveren bal op het Groningse podium is in Taipei terug te vinden.

Via grote schermen krijgen wij de mogelijkheid om met het Taiwanese publiek - dat vanuit Taipei live een andere performance meemaakt - te communiceren. Of we even met de lampjes van onze telefoons naar elkaar willen zwaaien? Gelach uit beide theaterzalen.

Taipei stelt een paar onvermijdelijke COVID-19 vraagstukken. Waarom zitten die Groningers toch zo ver uit elkaar? En waarom dragen zij geen mondkapjes, zoals de Taiwanezen? Taiwan heeft daarvan een hele voorraad naar Nederland gestuurd, wat is daarmee gebeurd? Ongemakkelijk gegiechel is ons antwoord.

Na zo'n tien minuten wordt de verbinding verbroken en zijn we weer terug in onze eigen wereld.

Hoewel beide steden samen zijn vertrokken, gaan Taipei en Groningen nu verder met hun eigen verhaal. Daarmee lijkt de zorgvuldig opgebouwde connectie tussen beide steden abrupt op te houden. Tijdens de resterende minuten hoop ik dat er een moment komt dat er opnieuw contact is tussen Europa en Azië, maar dat gebeurt niet.

Aan de ene kant vind ik het jammer dat dit contact is beëindigd, maar aan de andere kant roept het ook herkenbaarheid op. Het 'echte leven' zit vol met soortgelijke situaties waarbij contactmomenten verloren gaan en iedereen weer op zijn of haar manier verdergaat. Digitaal communiceren kan juist in deze tijd een uitkomst zijn en het is niet altijd moeilijk om die verbinding te maken. Toch kun je ook verrassend snel het opgebouwde contact weer verliezen.

Mijn aandacht wordt opnieuw naar die gigantische bal op het podium getrokken. Behoedzaam werd deze telkens in beweging gehouden. Tot zijn rol is uitgespeeld. Lucht ontsnapt uit de bal en danser Juersson Hermanus staat nu in de arena. Tussen hem en Mohamed - die ondertussen vanuit de huiskamer camera's bedient en zichzelf op beeld vastlegt - ontstaat een bewerkelijk samenspel. Met dans, digitale technieken, installatiekunst en menselijk contact als belangrijke ingrediënten.

Een ingewikkelde combinatie van dans en digitale technieken...

Juersson blijft telkens prominent zichtbaar. Hij beweegt zich tussen projecties en lampen. Mohamed volgt hem, door op sommige momenten dezelfde bewegingen te maken. Verder verschijnt zijn gezicht als avatar op de muren, deze reageert eveneens op Juersson. Of is het toch Juersson die reageert op de avatar? Wie bestuurt wie eigenlijk?

De voorstelling lijkt vooral een beroep te doen op de visuele zintuigen en dat levert intrigerende beelden op. Het roept bij mij echter ook nieuwe vragen op. Bijvoorbeeld: wat is de gedachte achter deze productie? Joachim Rümke is beschikbaar om mij daarover meer te vertellen.

Joachim is één van de drie makers van WERC. Aan dit collectief voegt hij zijn theater-ervaring toe: de narratieve kant. Tevens maakt hij animaties. De leden van WERC experimenteren graag met nieuwe media en techniek. Daarnaast hebben zij alle drie een fascinatie voor de connectie tussen de digitale en fysieke wereld. Deze connectie willen zij in hun projecten terug laten komen.

Het verhaal achter deze voorstelling

In 2016 ontstond er een intensieve samenwerking tussen WERC en Very Theatre, waarbij beide gezelschappen elkaar ontmoetten in Groningen en Taipei. Zelf is Joachim ook in Taiwan geweest. Hij vertelt over die ontmoetingen: "We dachten na over verschillende dingen. Zoals communiceren op afstand, hoe een digitaal feestje zou verlopen en hoe de wereld eruit zou zien als vliegen niet meer mogelijk was. Zoiets was toen eigenlijk niet voor te stellen. Toch zijn deze gedachten nu ingehaald door de actualiteit."

Voor deze zomer was het eigenlijk de bedoeling dat de makers van WERC samen met Very Theatre op Noorderzon zouden staan, maar COVID-19 bracht onverwachte uitdagingen met zich mee. Noorderzon kon dit jaar niet meer doorgaan als festival in het Noorderplantsoen en opeens was het niet meer mogelijk om fysiek af te spreken met Very Theatre.

Hoe werk je verder aan een voorstelling als het fysieke contact is weggevallen?

Er ontstond een nieuwe situatie, waardoor WERC en Very Theatre hun werkwijze en communicatie moesten aanpassen. Joachim: "Die voorstelling wilden we wél afmaken, dus waren we aangewezen op de moderne techniek." Het digitale contact vormde uiteindelijk een vertrekpunt voor de dansperformance. Ondanks dat het publiek in Taipei een andere performance te zien krijgt - uitgevoerd door danser Yen-Fang Yu - worden beide voorstellingen gelijktijdig vertoond.

Joachim: "Ook hebben wij ervoor gekozen dat het publiek - in Groningen en Taipei - elkaar moet zien, zodat dat er een connectie tussen beide ontstaat. Vandaar dat wij elkaar vanuit de voorstelling bellen."

Een uitgangspunt van deze productie is dat mensen steeds vaker communiceren via (anonieme) schermen. In een tijd waarin de overheid ons adviseert om zoveel mogelijk vanuit huis te werken en 'op bezoek gaan' niet altijd vanzelfsprekend is, zal die ontwikkeling ook niet zomaar veranderen. Kan digitaal contact worden gezien als vervanging van fysiek contact? Volgens Joachim is er in ieder geval een verandering gaande.

"Veel mensen hadden de neiging om een ontmoeting niet als 'echt' te zien als deze niet in dezelfde ruimte plaatsvond. Die fysieke ontmoeting maakte het voor hen echt. Dat beeld wordt steeds vaker bijgesteld. Iedereen is nu aan het videochatten," zegt hij. "Bij zo'n digitale ontmoeting kun je 'het echte' nabootsen. Bijvoorbeeld door tegelijkertijd een voorwerp aan te raken, dat maakt de ervaring intiemer."

Bij digitaal contact kijk je bij iemand in de huiskamer. En in elkaars leven.

Over intiem gesproken... Tijdens de voorstelling hebben wij bij een huiskamer in Taipei naar binnen gekeken. En Taipei keek binnen bij ons. Zonder een digitale connectie was dit nooit mogelijk geweest. "Daarmee kijk je ook in elkaars leven," concludeert Joachim, "Dan is het de vraag: wat stuur je door? Hoe ontvangt de ander dat? Wat blijft er van je over als je digitaal communiceert? Want je past jezelf aan en je verandert telkens. Dat is de kern, denk ik."

Welke aspecten van menselijk contact kun je digitaal overdragen en welke niet? Bestaat er eigenlijk wel een grens tussen een fysieke en digitale wereld? The Place Where We Meet biedt geen kant-en-klare antwoorden, maar komt vooral over als een uitnodiging om deze vragen te onderzoeken. Gericht aan mensen die in Groningen, Taipei of toch ergens anders wonen.

Credits
The Place Where We Meet is geproduceerd door Very Theatre & WERC Collective
Coproductie: Grand Theatre Groningen

Nieuwe media / concept: WERC Collective. Jelle Valk, Olav Huizer & Joachim Rümke
Performers: Mohamed Yusuf Boss & Juersson Hermanus
Dramaturgie: Judith Blankenberg
Creative Producer: Jaukje van Wonderen
Stagiair WERC: Vincent Westra

Ingrid de Vries

01-09-2020