Schout Bij Nacht – Courtisane 'Sta niet stil, maar ga vooral door'

Het is een warme zaterdagmiddag als ik aanbel bij balletschool La Danse. Bas Meekhof, gehuld in zwarte kledij, doet de deur voor mij open. Hij zet een stoel voor mij klaar in de oefenruimte waar het, tot mijn verrassing, naar kip ruikt. In de ene hoek van de zaal, zit Dio van Velden achter een typmachine. Hij trekt hoge laarzen aan met gedurfde hakken. Aan de andere kant zit Redmer Stamhuis. Naast hem staat een grote emmer: ongetwijfeld gaat er iets met de inhoud gebeuren...

Door het drietal word ik hartelijk welkom geheten bij hun repetitie van de voorstelling Courtisane. Deze voorstelling, een combinatie van muziek en theater, wordt uitgevoerd door stichting Schout Bij Nacht. Met als uitgangspunt: het leven en werk van schrijfster Louise Labé (1524-1566). De productie ligt in handen van Dio van Velden die – behalve schrijver voor Theater 050 – theatermaker, speler en regisseur is.

"Je moet je voorstellen dat we nu in een kerk zitten. Het publiek komt binnen en krijgt eerst uitleg over het kerkorgel," legt Dio uit. Tijdens de repetities komt het geluid van het orgel uit een recorder, maar bij de voorstellingen bedient Liana Dolgopolova het kerkorgel. Marjolein Wielinga zal fagot spelen.

Diversiteit is een belangrijk kenmerk. De makers willen dit tot uiting laten komen via hun spel en de muziek. Dio: "De muziek vind ik indrukwekkend. De diversiteit komt ook vanuit het kerkorgel, dat vind ik fenomenaal." Dit najaar gaat Courtisane op tournee langs meer dan twintig kerken in de provincie. Hierbij wordt telkens de dialoog aangegaan met een beroemd en monumentaal kerkorgel: ieder met een eigen klank en kleur.

Een voorstelling van uitersten

Alle kledingstukken – een heleboel! – worden klaargelegd. Als Bas zich hardop afvraagt of zijn make-up niet te donker overkomt, stelt Dio: "Dit is een voorstelling van allerlei uitersten." Bas weet genoeg en brengt extra zwarte lijnen aan op zijn gezicht. De oefenzaal in La Danse is ruim. Toch slagen de spelers erin om deze volledig te vullen met inhoud.

Bovenal is er veel te zien en te horen. Courtisane bevat zowel duistere momenten als bizarre en humoristische ingevingen. De vloer wordt gekenmerkt door vreemdsoortige attributen, kleur-explosies, verschillende vloeistoffen en… kipkluifjes. Daartussen bewegen Redmer, Dio en Bas. Ze dansen, brengen gewaagde sonnetten en bevragen de toeschouwer: brutaal en confronterend. 

Terwijl Redmer vanuit zijn rebellerende rol veelvuldig de orde verstoort, doet het karakter van Bas verwoede pogingen om alles in het gareel te houden. Er zijn vooral tegenstellingen te ontdekken: een metafoor voor het leven en werk van Louise Labé?

Verketterd en vrij

Wie was Louise Labé? Ze kende in ieder geval vele benamingen: 'tomboy', 'feministe avant la lettre', 'belle rebelle' en 'courtisane'. Als de spelers hun welverdiende pauze nemen, vertelt Dio: "Ik denk niet dat zij op haar sterfbed dacht: 'had ik maar…' Ze was een vrije vrouw die stond voor meer rechten en vrijheid. Maar ze werd ook verguisd." Zo noemde Calvijn haar een vuile hoer. Het Franse woord 'courtisane' betekent 'hovelinge', oftewel 'hofdame'. Labé bewoog zich in de hogere kringen. 

In onze tijd – bijna vijfhonderd later – weet Labé nog steeds dichters en componisten te inspireren. Haar werk wordt veelvuldig besproken binnen Franse vakgroepen en genderstudies over de gehele wereld. De sonnetten van Labé worden gekenmerkt door hartstocht: haar intense verlangen naar de liefde. Deze vormen het uitgangspunt voor Courtisane. In deze voorstelling worden de originele – en soms expliciete – beschrijvingen van Labé intact gehouden.

Vanuit de achterhoede het gevecht aangaan

Met deze voorstelling wil Dio een diepere laag onderzoeken en mensen aanmoedigen om hun eigen pad te gaan; ook als ze in een milieu worden geboren waar ze zich niet thuisvoelen. Het belangrijkste vindt hij dat iedereen veilig over straat kan gaan. Eind 2018 richtte hij Schout Bij Nacht op. Deze stichting wil opkomen voor kwetsbare groepen in de samenleving. Dat is volgens Dio geen kwestie van 'op de barricades staan', maar juist een gevecht vanuit de achterhoede. Hierbij wordt theater ingezet als middel.

Twee jaar geleden was op Noorderzon Festival Of Performing Arts & Society de allereerste theaterproductie van Schout Bij Nacht te zien: Glory Glory Holelujah! Het publiek werd toen meegenomen naar de onzichtbare wereld van de mannenprostitutie. Courtisane beleeft eveneens op Noorderzon haar première. De sonnetten van Louise Labé zullen dan klinken in de Lutherse Kerk, samen met het negentiende eeuwse Van Oeckelen-orgel.

Geen medelijden, maar werken vanuit kracht

Na al die jaren hebben de eeuwenoude teksten van Louise Labé nog steeds impact. Dat roept een groot vraagstuk op. In hoeverre kunnen mensen nú zijn wie ze zijn? Hoe ver zijn we daar eigenlijk mee? Als het gaat om gender, is er nog steeds ongelijkheid. Redmer: "Dan kun je constateren: 'het is zo' en dan kun je het zo laten. Maar in dit geval hebben we ervoor gekozen om er iets mee te doen." Hij concludeert: "Er wordt er niet gewerkt vanuit medelijden, maar vanuit kracht. En uiteindelijk kom je ergens. Sta niet stil, maar ga vooral door."

De groep kijkt terug op een bewogen tijd, zowel artistiek als organisatorisch. En met intensieve repetities: sessies van vier uur. Dio is zowel speler als regisseur. Om de nodige afstand te kunnen bewaren van het eindproduct en daadwerkelijk te kunnen zien wat je als speler op het podium doet, is er bewust voor gekozen om twee eindregisseurs in te schakelen: Sander Roux en Karel L.

Meer mogen geven, in plaats van minder

Bas is op een laat moment in het maakproces terechtgekomen. Hij stelt vast dat hij meteen het vertrouwen heeft gekregen van de andere deelnemers. Courtisane biedt hem de mogelijkheid om alle facetten van zijn stem in te zetten. Maar vooral: zijn eigen, volle geluid te laten klinken, zonder zich in te hoeven houden. Bas glundert: "In plaats van iets minder, mag ik juist meer geven."

Dio: "Deze voorstelling is anders dan wat er tot nu toe gemaakt is. Iedereen heeft ook echt zijn eigen aandeel. Deze wedstrijd hebben we alledrie gewonnen." Bij de groep lijkt vooral een gevoel van voldoening te overheersen. Noorderzon kan dit jaar doorgaan als festival en de mensen achter Schout Bij Nacht mogen weer optreden. In alle vrijheid: brutaal en gewaagd. Net als Louise Labé.

Van 17 tot en met 20 augustus is 'Courtisane' te zien in de Lutherse Kerk op Noorderzon Festival Of Performing Arts & Society. Meer informatie over speeltijden en tickets staat op de website van Noorderzon.

Vanaf september gaat 'Courtisane' op tournee langs ruim twintig kerken in de provincie Groningen, in samenwerking met Stichting Oude Groninger Kerken. Bekijk de volledige speellijst op de website van Schout Bij Nacht.

Meer informatie over Courtisane

• Theater050 beleefde 'Courtisane' in de Mariakerk, in de provincie Groningen: Krachtmeting in Krewerd
• Over de laatste voorstelling van 'Courtisane' heeft Dio van Velden een uitgebreid verslag geschreven. Lees het eerste deel van De Pestconferentie
• Lees het vervolg van De Pestconferentie
  
  

Courtisane – Schout Bij Nacht

Idee, script, regie en productie: Dio van Velden
Teksten: Louise Labé
Vertalingen: Rainer Maria Rilke, Piet Thomas, Rokus Hofstede
Composities: Robert Ramaker, Sebastiaan Wiering
Spel: Bas Meekhof, Redmer Stamhuis, Dio van Velden
Musici: Liana Dolgopolova (kerkorgel), Marjolein Wielinga (fagot)
Eindregie: Sander Roux, Karel L

^{Fotografie: © René de Boer, repetitie Courtisane - Schout Bij Nacht}